Рубрика: Պատմություն

Առաջադրանք մայիսի 16-22-ը

Առաջադրանք 1

Թարգմանություններ /Ընտրել մեկ թարգմանություն/

Հռոմեական ճանապարհների պատմության մասին

Հռոմեական առաջին «կանոնավոր» ճանապարհները կառուցվել են ռազմական նպատակներով, իսկ ավելի ուշ իշխանությունները անընդհատ վերահսկել են դրանք որպես ռազմավարական օբյեկտներ: Ճանապարհների դասական լայնությունը 12 մ է, դրանք կառուցվել են չորս շերտերով: Հիմքը պատրաստված էր խճանկարից:

Այնուհետև կար մանրացված քարերից պատրաստված ձևանմուշ, որն ամրացված էր բետոնով: Կաղապարի վրա դրվել է աղյուսի շերտ: Հարթ սալերը կամ խոշոր սալաքարերը ծառայում էին որպես վերին ծածկ: Այն հատուկ պատրաստված էր կենտրոնում մի փոքր ուռուցիկ, որպեսզի անձրևաջուրն ու ցեխը ցրվեին ճանապարհի եզրին: Հիմնական ճանապարհների երկայնքով տեղադրված էին սահմանային անցքեր, որոնք ցույց էին տալիս հեռավորությունը Հռոմ: Ամենահին ճանապարհը Վիա Ափփյան կամ Ափփիական Ճանապարհն էր, որը կառուցվել է մ.թ.ա. 312 թվականին Ափփիուս Կլավդիոսի կողմից և հանդիսանում էր  Հռոմի հնագույն հանրային ճանապարհներից ամենանշանակալիցը: Մ.թ.ա. IV դարում Հին Հռոմից դուրս էր գալիս  29 ճանապարհ, որոնք, ասես, մայրաքաղաքի փողոցների շարունակությունն էին: Նրանք անցնում էին  տարբեր ուղղություններով և միանում մարզերում կառուցվող տեղական ճանապարհների մի ամբողջ ցանցի:

Հռոմեական կայսրության տրանսպորտային զարկերակները

Հին Հռոմի ամենաերկար հուշարձաններից մեկը ճանապարհային ցանցն էր, որը կապում էր կայսերական նահանգները: Եվ նույնիսկ եթե ոչ բոլոր ճանապարհներն էին իսկապես տանում Հռոմ, նրանք բոլորն իրենց ծագումով պարտական ​​էին Հավերժական Քաղաքին և հատկապես Ափփիական ուղուն ՝ այս «ճանապարհների թագուհուն»: Ժամանակի ընթացքում առևտուրը վերելք ապրեց այս տրանսպորտային զարկերակների օգնությամբ: Բայց առաջին հերթին այդ ճանապարհները ծառայում էին ռազմական նպատակներին. դրանք կառուցվել են այնպես, որ լեգեոները արագ հասնեն սահմանների «թեժ կետերը»: Ուստի միանգամայն բնական է, որ ճանապարհների կառուցումը մտահոգում էր հենց զինվորականներին:

Հռոմեական ճանապարհների երեսպատման աշխատանքները սկսվեցին բծախնդրորեն ուսումնասիրելով հողերը: Բաց տեղանքով ճանապարհները անցնում էին ուղիղ գծով, իսկ խորդուբորդ տեղանքով նրանք ոլորվում էին ՝ բարձրանալով ավելի բարձր, տեղ-տեղ բլուրներում թունելներ էին փորված, և ճահիճների մեջ նրանք հող էին կուտակում և հետագայում ճանապարհ հարթում: Նրանց աշխատանքում օգտագործում էին տարբեր գործիքներ. շարժական արևային ժամացույց ՝ ուղղությունը որոշելու համար. հորիզոնական խաչաձևով ձող, որից կախված էին կշիռներով չորս լար — ուղիղ գծեր և աջ անկյուններ դնելու համար, խորոբատ — ռելիեֆը որոշող գործիք:

Այս հռոմեական ճանապարհը ոլորվում է Անգլիայի Հյուսիսային Յորքշիր քաղաքում գտնվող Ուիլ դեյլ Մուրի երկայնքով: Հաճախ ճանապարհները մաս-մաս էին կառուցվում:

Գիծը ստուգելուց և նշաձողերով նշվելուց հետո գետինը փխրեցվում էր  ճիշտ տեղում և նշվում ապագա ճանապարհի սահմանները: Այնուհետև զինվորներն ու վարձու աշխատողները սկսում էին աշխատել: Շատ բան կախված էր լանդշաֆտի և շինանյութերի առանձնահատկություններից, որոնք մի տեսակ ձեռքի էին, բայց, որպես կանոն, ճանապարհը բաղկացած էր մի քանի շերտերից:

Նախ, շինարարները, հանելով ավելցուկային հողը, պնդացնում էին ստորին շերտը՝ խառնելով կրաքարի կամ ավազի հետ: Երկրորդ շերտը բռունցքի չափի ուռուցի սալիկներ էին, որը երբեմն լցվում էր կրաքարով կամ կավով: Վերին մասում աշխատողները թափում էին մանրախիճ կամ կոպիտ ավազ խառնված տաք կրաքարի հետ և խտացրած գլանով:

Վերջապես, որմնադիրները սալիկապատում էին ճանապարհը հարթ սալիկներով, մեջտեղում տալով նրան մի փոքր «կուզ». սրա շնորհիվ անձրևաջուրը հոսում էր կողմերի երկայնքով  և տարածվում: Շերտավորված կառուցվածքի պատճառով ճանապարհները երբեմն հասնում էին երեք կամ նույնիսկ հինգ մետր խորության. Իզուր չէ, որ ինչ-որ մեկը նրանց անվանում էր գետնին փորված պատեր: Հաճախ հռոմեական ճանապարհները հարյուր տարի անընդմեջ վերանորոգման կարիք չունեին:

Ի տարբերություն հետագա ժամանակներում Բրիտանիայում տեղադրված բարդ ոլորուն ճանապարհների, հռոմեացիների կողմից կառուցված Foss Way- ը կատարյալ ուղիղ գծով անցնում է Սոմերսեթի գյուղերը: Այս ճանապարհը ձգվում է հարավային ափից գրեթե մինչև Հյուսիսային ծով ՝ բուն տարածքից շեղվելով տրված ուղղությունից ընդամենը 9 կմ: Դրա անունը գալիս է լատինական «fossum» բառից ՝ «խրամատ» ՝ արտացոլելով ճանապարհների կառուցման հռոմեական մեթոդը:

Առաջադրանք մայիսի 8-15-ը

1.10 նախադասությամբ հիմնավորիր Հռոմեկան կայսրության «ծաղկումը» ժամանակաշրջանը:

Միապետության ամրապնդումն ընթանում էր վայրիվերումներով: Եղավ շրջան (96–180 թթ.),, երբ միապետությունները շեշտված հարգանքով էին վերաբերվում հանրապետության ավանդույթներին: Այդ ժամանակ պետությունը զարգանում էր ու ծաղկում: Մեծ առաջընթաց ապրեց մշակույթը: Կառուցվեցին հիասքանչ շինություններ: Ճանապարների օգնությամբ Հռոմը միացավ ամենահեռու նահանգների հետ: Գեղեցիկ էին կամուրջները: Այդ ժամանակաշրջանը ժողովուրդը կապեց երկու թագավորների՝  Մարկոս Տրայանոսի (98–117 թթ.) հետ, որի օրոք Հռոմեական կայսրությունը հասավ ռազմական փայլուն հաջողությունների,  և Մարկոս Ավրելիոսի (161–180 թթ.) հետ, որի օրոք բարձրացավ բնակչության բարեկեցությունը և ապահովությունը:

2.Բնութագրիր Մարկոս Տրայանոսին որպես կայսր, իր քաղաքականությունը, գործունեությունը:

Մարկոս Տրայանոսի օրոք(98–117 թթ.)  Հռոմեական կայսրությունը հասավ իր ռազմական հզորության գագաթնակետին: Նա նաև կարողացավ գրավել Պարթևստանը, բայց իրենից հետո Հռոմը եկավ իր հին սահմաններին:

3.Բնութագրիր Մարկոս Ավրելիոսին որպես կայսր, իր քաղաքականությունը, գործունեությունը:

Մարկոս Ավրելիոսը (161–180 թթ.)  իմաստուն էր, փիլիսոփա, Էպիկտետոսի հետևորդ և նա բարձրացրեց բնակչության բարեկեցությունն և ապահովությունը:

4.Համեմատիր այս երկու կայսրերին:

Երկու կայսրներն էլ շատ լավ բաներ են արել իրենց պետության համար մեկը տարածքների ընդարձակելով էր զբաղվում, իսկ  մյուսը բնակչությամբ: Նրանցով հպարտանում էր բնակչությունը:

Մարկ Ավրելիոս/ տեսանյութ ռուսերենով/

Մարկ Ավրելիոսի մտքերը/ տեսանյութ ռուսերենով/

Մարկ Ավրելիոս/ տեսանյութ անգլերեն/

5.Մեկ տեսանյութը դիտելուց հետո ամփոփիր 20 նախադասությամբ:

1. Ամեն ինչ չես ասի այն մասին, թե ինչպիսին պետք է լինի լավ մարդը. Ժամանակն է դառնալ այդպիսին:

2.Կյանքը պետք է լցված լինի գրքերով, որոնք լի են կյանքով:

3՚՚.Երեխաները կյանքի ծաղիկներն են:

4.Դաստիարակիցս ժառանգել եմ անքմահաճություն, դիմացկունություն դժվարությունների ժամանակ, սին գործերով չզբաղվելը և գործեր կատարելիս ինքնուրույնության ձգտում, զրպարտության անընկալունակություն:

5.Ռուստիկոսից` իմ բնավորությունը վերափոխելու և կրթելու անհրաժեշտության մասին միտքը, հնարամիտ սոփեստության և անիմաստ տեսությունները հորինելու կողմը չշեղվելը, խրատական ճառեր չհեղինակելը, ի ցույց չխաղալը` ո´չ նահատակ, ո´չ բարերար, ճարտասանությամբ, խոսքի բանաստեղծական պաճուճանքներով չհրապուրվելը….

6.Հոգ տար այն գործի մասին, որով այժմ զբաղված ես… Հեռացրու քեզնից այլ մղումները:

7.Հաջողություն կլինի, եթե յուրաքանչյուր գործ կատարես` որպես կյանքումդ վերջինը` ազատվելով կրքերով գրգռվող անխոհեմությունից, բանականության պատվիրանների նկատմամբ քամահրանքից, երեսպաշտությունից, եսականությունից սեփական ճակատագրից դժգոհությունից:

8. Քո մտքերը քո կյանքն են դառնում:

9. Դու բոլորի մասին մոռանում ես բոլորն էլ քո մասին են մոռանում:

10. Թող չցրեն քեզ դրսից մոտդ եկողները: Քեզ համար ժամանակ ստեղծիր, որպեսզի սովորես ինչ-որ լավ բան և դադարես առանց նպատակի թափառելուց:

11. Անխուսափելիորեն դժբախտ կլինի նա, ով չի հետևում իր սեփական հոգու շարժումներին:

 12. Ամեն ինչ հարկ է անել, ամեն ինչի մասին խոսել և մտորել այնպես, կարծես յուրաքանչյուր ակնթարթ քեզ համար կարող է լինել վերջինը:

13. …. Ոչ ոք չի կարող զրկվել ո´չ անցյալից, ո´չ ապագայից: Քանի որ ո՞վ կարող է խլել ինձնից այն, ինչ ես չունեմ:

14.Ամեն ինչ կախված է համոզմունքներից:….

15.Մարդկային կյանքի ժամանակն ակնթարթ է, նրա էությունը` հավերժական ընթացք, զգայությունը` մշուշոտ, ողջ մարմնի կառուցվածքը` մահկանացու, հոգին` անկայուն, ճակատագիրը` հանելուկային, փառքը` անստույգ…. Կյանքը պայքար է և թափառում օտարությունում…. Բայց ի՞նչը կարող է դուրս բերել ուղի: Ոչինչ, բացի փիլիսոփայությունից:

16. Վեհացած և մաքրման ենթարկված մարդու հոգում դու չես գտնի ո´չ թարախակույտ, ո´չ գարշություն, ո´չ թաքուն այլասերում: Երբ էլ, որ նրան վրա հասնի ճակատագիրը, կյանքը չի ավարտվի, ինչպես ողբերգակի մասին են ասում, թե նա թողեց բեմը` չավարտելով և մինչև վերջ չխաղալով դերերը: Նրանում չկա ոչինչ ստրկական, ստիպողական, չկա աներեսություն, օտարացում, չկա ոչինչ նախատինքի արժանի լույսից վախեցող:

17. Հիշիր նաև, որ յուրաքանչյուրն ապրում է միայն ներկայով, աննշան կարճ ակնթարթով. մնացածը կա´մ արդեն ապրված է, կա´մ ծածկված է անհայտությամբ: …..

18.Հարկ է այնպես մոտենալ յուրաքանչյուր բնորոշվող առարկայի սահմանմանը կամ նկարագրությանը, որպեսզի արտաքին ծածկույթի տակ, նրա մասերի վերլուծությունում բացահայտվի առարկայի էությունը և այն, թե ինչից է նա բաղկացած` անվանելով նրա բոլոր տարրերը համապատասխան անուններով:

19.  ….Շտապիր դեպի նպատակը, և հրաժարվելով սին հույսերից, ինքդ, քանի դեռ ուշ չէ, եկ քեզ օգնության, եթե միայն գոնե մի քիչ հոգ ես տանում ինքդ քո մասին:

20. Կյանքի բոլոր հանգրվաններում ղեկավարվիր երկու կանոններով: Առաջին` արա միայն այն, ինչ ներշնչում է բանականությունը: Այն քո էության տիրապետող մասն է, որը գործողություններն ուղղում է ի օգուտ մարդկանց: Երկրորդ` կարողացիր փոխել կարծիքդ, եթե որևէ մեկը մատնանշել է սխալդ կամ կարողացել է տարհամոզել քեզ: Բայց փոխել կարծիքդ հնարավոր է միայն արդարությանը, ընդհանուր օգտին և նման բաներին համահունչ, այլ ոչ թե այն պատճառով, որ նոր կարծիքը թվում է ավելի պարզ, հաճելի կամ փառք է խոստանում:

6.Ներկայացրու Դիոկղետիանոս կայսեր կատարած բարեփոխումները, հիմնավորիր վարած քաղաքականության թույլ, ուժեղ կողմերը:

Հռոմեական կայսրություն), Հռոմեական կայսրության Դիոկղետիանոս կայսրի ( 284 թ., նոյեմբերի 20-305 թ-ի մայիսի 1)։ գահակալմամբ ավարտվում է 3-րդ դարի ճգնաժամը։ Դիոկղետիանոսը զգաց, որ միայնակ կառավարել այդ մեծածավալ կայսրությունն անհնար է, այդ պատճառով կայսրությունը կիսեց երկու հավասարազոր կայսրերի միջև, ովքեր կրում էին Օգոստոս տիտղոսը։ Նրա բաժանման հիման վրա հետագայում ստեղծվեցին Արևմտահռոմեական և Արևելահռոմեական կայսրությունները։ 293 թ. այդ բաժանումն ավելի խորացավ, քանի որ յուրաքանչյուր Օգոստոս ընտրեց ենթակայսրերի՝ Կեսարների, որպեսզի ապահովեն ժառանգների։ Այս կառավարման համակարգը հետագայում հայտնի դարձավ որպես Տետրարխիա («չորսի իշխանությունը») կամ Չորրորդապետություն։ Նա կարողանում է հայոց գահին հաստատել ապագա Տրդատ Գ Մեծին։ Նա վարել է խիստ քաղաքականություն, որի շնորհիվ կարողացել է որոշ ժամանակով միավորել կայսրությունը։ Դիոկղետիանոսը միակ կայսրն է, ով ինքնակամ հրաժարվել է գահից։ Դիոկղետիանոսը կայսրությունում հաստատեց բաձարցակ միապետություն: Նա կարողացավ լուծել կարևոր խնդիրները, բազմապատկվեց պաշտոնյաների քանակը: Ամեն բան դրվեց արքունիքի և պաշտոնե ու թյան խստիվ հսկողու թյան տակ՝ բանակ, նահանգներ, տնտեսություն: Բարեփոխեց բանակը: Հռոմը կորցրել էր իր դերը թեպետ համարվում էր մայրաքաղաք:

Ուժեղ կողմեր- Նա վարել է խիստ քաղաքականություն, որի շնորհիվ կարողացել է որոշ ժամանակով միավորել կայսրությունը։ Դիոկղետիանոսը միակ կայսրն է, ով ինքնակամ հրաժարվել է գահից։

Թույլ կողմեր-Հռոմը կորցրել էր իր դերը տեպետ համարվում էր մայրաքաղաք, Հալածանքներ սկսվեցին տերությունում մեծ տարա ծում գտած քրիստոնեության դեմ:

7.Ներկայացրու Հռոմեկան կայսրության տրոհման պատճառները:

Արևելքը ավելի զարգացած էր,  քան Արևմուտքը: Ի վեր ջո դա հանգեցրեց Հռոմեական կայսրության բաժանմանը: 395 թ. այն տրոհվեց երկու ինքնուրույն կայսրությունների՝Արևելյան և Արևմտյան կայսրու թյան:

Ապրիլի18-22

Առաջադրանք 1.

Հին Հռոմ

1.Նկարագրիր Ապենինյան թերակղզու աշխարհագրական դիրքը, բնակլիմայական պայմանները/Ճամփորդիր դեպի Իտալիա Google Maps ծրագրով:

Ապենինյան թերակղզի Եվրոպայի խոշորագույն թերակղզիներից է։ Գտնվում է աշխարհամասի հարավում և ողողվում է Միջերկրական ծովի ջրերով։ Թերակղզում են գտնվում Իտալիա, Սան Մարինո և Վատիկան պետությունները։ Թերակղզու տարածքը 131,000 կմ² է, երկարությունը՝ 1100 կմ, իսկ լայնությունը՝ 130-300 կմ։ Անվանումն ստացել է թերակղզում գտնվող Ապենինյան լեռներից։

Թերակղզու հյուսիս-արևմուտքում դեպի հարավ-արևելք ձգվում են երիտասարդ ծալքավոր Ապենինյան լեռները, որոնք կազմված են կրաքարից, կավոտ թերթաքարերից և ավազաքարերից։ Լեռները շարունակվում են նաև Սիցիլիա կղզում։ Թերակղզու արևմտյան ափերին և մի քանի կղզիներում կան գործող հրաբուխներ (Ստրոմբոլի, Էթնա, Վեզուվ)։

Կլիման Ապենինյան թերակղզում և կղզիներում տիպիկ միջերկրածովային է։ Առավել շոգ է Սիցիլիայում (հուլիսի միջին ջերմաստիճանը հասնում է +28 °C, իսկ հունվարինը՝ +10 +12 °C)։ Աճում են մշտադալար կաղնիներ և Միջերկրական ծովի շրջանի սոճիներ, մակվիսներ: 500-800 մ-ից բարձր վայրերում, լեռներում, տարածված են շագանակենու, բոխու, կաղնու լայնատերև անտառները. այստեղից վերև աճում են խառը անտառները։

2. Պատմիր Հռոմի հիմնադրման ավանդության մասին, ներկայացրու նաև քո հորինած ավանդությունը Հռոմի մասին:

Հին Հռոմ հռոմեական քաղաքակրթության ընդհանուր անվանում, որը տևել է մ․թ․ա․ 8-րդ դարում նույնանուն քաղաքի հիմնադրումից մինչև Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումն ընկած ժամանակաշրջանը՝ բաժանվելով երեք հիմնական շրջափուլերի՝ թագավորական (մ․թ․ա․ 753 -509), հանրապետական (մ․թ․ա․ 509-27) և կայսերական (մ․թ․ա․ 27-մ․թ․ 476):

3. Ներկայացրու վաղ պատմական Հռոմի կառավարման համակարգը:

Հռոմ քաղաք–պետու թյու նը հիմնվել է Ք.ա. 753 թ. Միջին Իտալիայում՝ Տիբրոսի գետաբերանից ոչ հեռու՝ յոթ բլուրների վրա: Ըստ ավանդության Հռոմը հիմնադրել է հերոս Հռոմուլոսը: Հռոմում դեռևս պահպանվել էին տոհմացեղային կենցաղի շատ վերապրուկներ: Արյունակից ընտանիքները միավորվում էին տոհմի մեջ՝ առաջնորդի ղեկավարությամբ: Ցեղին պատկանող ընդհանուր հողատարածքը պարբերաբար վերաբաժանվում էր ըստ տոհմերի և ընտանիքների անդամների: Հետագայում այդ կարգը խախտվեց, ավելի ուժեղներն իրենց ամրակցեցին մեծ ու բերրի հողակտորներ, այդուհանդերձ հողի միակ սեփականատերը ցեղն էր: Այդ իրավունքը փոխանցվեց Հռոմին, որի հողատարածքները կոչվում էին հասարակական դաշտ: Բոլոր չափահաս տղամարդիկ, Հռոմի քաղաքացի ճանաչվելով, ընտանիք կազմելու և հասարակական դաշտից հողակտոր ձեռք բերոլու իրավունք էին ստանում: Նրանք դառնում էին նաև զինվոր՝ պատրաստ կյանքով պաշտպանելու հայրենիքը: Աշխարհաժողովին մասնակցելն քաղաքացիների իրավունքն էր:

Տոհմերի ավագանիները (շուրջ 300 հոգի) կազմում էին հռոմեական պետության գերագույն մարմինը՝ Ծերակույտը (Սենատ): Այն որոշում էր կայացնում պետական կյանքի բոլոր հիմնախնդիրների վերաբերյալ և հետևում դրանց կատարմանը:

Պետության գլուխ կանգնած էր արքան, որի իշխանությունը, սակայն, ժառանգական չէր, նրան ընտրում էր Ծերակույտը՝ աշխարհաժողովի հավանությամբ:

Ներկայացրու քո վերաբերմունքը Սերվիոս Տուլիոսի բարենորոգումների մասին:

Հռոմի արքա Սերվիոս Տուլիոսը Ք. ա. VI դ. կեսերին բարենորոգումներ կատարեց. Իրականացրեց տարածքային և վարչական բաժանում:Քաղաքացիներին բաժանեց դասերի ըստ մարդկանց եկամուտի: Այդ բարենորոգումները տեղիք տվին ներքին հակասությունների: Դրանից օգտվելով՝ Հռոմի վերջին արքան՝ Տարքվինիոսը, որոշեց աշխանությունը կենտրոնացնել իր ձեռքում: Նա իրեն վեր դասելով օրենքներից բռնություններ գործադրեց: Արդյունքում Հռոմի բնակչությունը Ք. ա. 510 թ. արքային արտաքսեց: Հետո Ծերակույտը որոշեց, որ Հռոմում էլ արքա չի լինելու, ծերակույտից ընտրվելու են որոշ մարդիկ և կառավարելու երկիրը (Կոնսուլները):

Դիտել տեսանյութը. Древний Рим за 20 минут, պատասխանել հարցերին

ա. պատմել նոր բացահայտումների մասին

Հռոմը ուեցել է 7 արքա, որոնցից յուրաքանչյուրը ղեկավարել է շատ երկար, յուրաքանչյուրի օրոք նոր հայտնագործություններ են կատարվել. օրցույց, կանաիզացիա, գերագույն աստծո տաճարը, հունական այբուբենը հարմարեցրել են իրենց և ստեղծել են լատինական այբուբենը, կամուրջներ պանթեոն և այլն,:

բ. ամենահետաքրքիր հատվածը

Ք.ա.31 թ.Գայ Հուլիոս Կեսարի սպանությունից հետո Գայ Օկտավիանոսը պայքարում է գահի համար, հաղթում է զորահրամանատար Մարկ Անտոնիոսին, որը սիրավեպ ուներ Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի հետ և Ք.ա. 27  թ իրեն հռչակում է Օգոստոս կոչումով, որը նշանակում է Սուրբ, Մեծ: Նա տիրում է 43 տարի՝ մինչև՝ Մ.թ. 14 թ.:

գ. նոր բառերի բացահայտում

միապետ, գլադիատոր, սենատ, Ներոն, Կոլիզեյ, Պանթեոն, մանիֆեստ, Մեծ վերաբնակեցում և այլն:

Առաջադրանք 2

Հռոմեկան քաղաք—պետությունը Ք.ա. 5-3-րդ դարեր

1.Նկարագրել, համեմատել պատրիկների, պլեբեյների իրավունքները:

Հռոմեական կայսրությունը կազմված էր երկու հակադիր խավից՝ պատրիկներից և պլեբեյներից։ Պատրիկ նշանակում է հայր ունեցող, այսինքն՝ ազնվական, Պատրիկներ (լատ.՝ հայր), Հին Հռոմում սկզբնապես, հավանաբար, տոհմական համայնքի մեջ մտնող ամբողջ բնիկ բնակչությունը, որը կազմում էր հռոմեացի ժողովուրդը, տոհմական համայնքից երևելի ընտանիքների առանձնանալուց հետո՝ տոհմական ազնվականությունը։ Մեր թվարկությունից առաջ VI դարի վերջից, պետության առաջացման ժամանակաշրջանում, պատրիկները վերածվել են Հռոմեական հանրապետության տիրապետող դասակարգ-խավի․ նրանց հզորության տնտեսական հիմքը հասարակական հողից օգտվելու բացառիկ իրավունքն էր։

Պլեբեյ նշանակում է եկվոր։ Պլեբեյներ (լատ.՝ հասարակ ժողովուրդ), ազատ բնակչության խավ Հին Հռոմում։ Մինչև մ․.թ․ ա. 3-րդ դարի սկիզբը ներգրավված չէին տոհմական համայնքի մեջ, իրավունք չունեին օգտվելու (ի տարբերություն պատրիկների) համայնական հողերից։ Պատրիկների և պլեբեյների մեջ խոր անդունդ կար. նրանք իրար հետ ամուսնանալ չէին կարող։ Պատրիկները ծաղրում էին պլեբեյներին, սակայն վերջինիս տնտեսություն էին ապահովում։ Ի վերջո պլեբեյներն ապստամբում են և հեռանում քաղաքից։ Տնտեսությունը կանգ է առնում, և պատրիկները, հասկանալով սխալը, շտկում են այն։

Պլեբեյներին հռոմեացի ժողովրդի կազմի մեջ ներառնելուց, նրանց իրավունքները պատրիկների իրավունքներին հավասարեցնելուց (մ․ թ․ ա․ III դ․ սկիզբ) հետո, պատրիկների և պլեբեյների վերնախավերի միաձուլումից առաջացել է նոբիլիտետը։ Կայսրության ժամանակաշրջանում ձևավորվել է նոր պատրիկություն և կազմել ծերակուտական խավի արտոնյալ մասը, նրա մեջ ներգրավվել են կայսեր առաջ քաշած անձնավորությունները։

2.Տուր «հանրապետություն» հասկացության բացատրությունը:

Պետական կառուցվածքի ձև, որի ժամանակ իշխանության գերագույն մարմիններն ընտրվում են որոշակի ժամանակով, հասարակապետություն:

3.Պատմիր հռոմեական բանակի կառուցվածքի մասին:

Հռոմեական բանակը շուրջ 2.000 տարի շարունակ իրենից ներկայացրել է կանոնավոր զորք։  Հին Հռոմի ծաղկման ժամանակաշրջանում բանակի անձնակազմի թիվը սովորաբար կազմում է մինչև 100 հազար մարդ, սակայն կարող էր նաև ավելանալ, հասնելով մինչև 250—300 հազար և ավելի մարդու։ Հռոմեական բանակն ուներ իր ժամանակի համար լավագույն սպառազինությունը, փորձառու և լավ պատրաստված հրամանատարական կազմ, աչքի էր ընկնում խիստ կարգապահությամբ և զորապետների ու զորավարների բարձր ռազմարվեստով։ Հռոմեական բանակի հիմնական զորատեսակը նրա գոյության առաջին մի քանի դարերում հետևակն էր։ Նավատորմը ապահովում էր ցամաքային զորքերի գործողությունները ծովամերձ ուղղություններում։ Հռոմեական բանակի հիմնական կազմակերպչական ու մարտավարական միավորը լեգեոնն էր։ Մ.թ.ա. IV դարի երկրորդ կեսից լեգեոնը կազմված էր 10 մանիպուլաներից (հետևակ) и 10 տուրմաներից (հեծելազոր), իսկ մ.թ.ա. III դարի առաջին կեսից՝ — 30 մանիպուլաներից (որոնցից յուրաքանչյուրը բաժանվում էր 2 ցենտուրիայի) և 10 տուրմաների։ Այդ ամբողջ ժամանակաշրջանում լեգեոնի թիվը մնում էր անփոփոխ՝ մոտ 4 ու կես հազար զինվոր, այդ թվում՝ 300 հեծյալ։ Մ.թ.ա. 107 թվականից՝ կապված աշխարհազորային, այսինքն՝ ՛՛միլիցիոն՛՛ համակարգից ՛՛արհեստավարժ վարձու բանակին՛՛ անցնելով՝ լեգեոնը սկսեց բաժանվել 10 կոհորտաների (յուրաքանչյուր կոհորտա՝ իր հերթին, կազմված էր 3 մանիպուլայից)։ Լեգեոնի կազմի մեջ մտնում էին նաև տարատեսակ պատերազմական մեքենաները՝ իրենց անձնակազմով՝ բաբաններ, խոյեր, ագռավներ և այլն) և նետողական մեքենաները (քարանետ, նիզականետ և այլն)։ Մ.թ. I դարում լեգեոնի թիվը կազմում էր մոտավորապես 7 հազար մարդ (այդ թվում՝ 800 հեծյալ)։

20 իմաստուն մտքեր Մարկ Տուլիուս Ցիցերոնից-թարգմանություն

Դաստիարակության մասին

«Անարժանին ցույց տրված բարեգործությունը ես համարում եմ հանցագործություն»:

«Յուրաքանչյուրին պետք է ցուցաբերես այնքան բարություն, որքան, նախ, դու կարող ես դա անել ինքդ, և հետո այնքան, որքան կարող է ընդունել նա, ում սիրում ես և ում օգնում ես»:

«Առաքինությունը մարդկանց պաշտպանելն է»:

«Սխալի համար արդարացում չկա, նույնիսկ եթե դա անում ես հանուն ընկերոջդ»:

«Անհեթեթություն է տեսնել այլ մարդկանց արատները և մոռանալ սեփականների մասին»:

«Առանց գրքերի տունը նման է հոգուց զուրկ մարմնի»:

«Ով չի ամաչում, ես համարում եմ, որ նա արժանի է ոչ միայն մեղադրանքի, այլև պատժի»:

Կյանքի մասին

«Ազատորեն ապրում են միայն նրանք, ովքեր ուրախություն են գտնում իրենց պարտքը կատարելիս»:

«Ապրել ՝ նշանակում է մտածել»:

«Բոլորն ուզում են ապրել մինչև ծերություն, իսկ երբ հասնում են ծերության, մեղադրում են նրան»:

Քաղաքականության մասին

«Բարձրագույն օրենքը բարձրագույն անօրինականությունն է»:

«Օրենքներն իմանալը ոչ թե նրանց խոսքերը հիշելու, այլ դրանց իմաստն ընկալելու մասին է»:

«Երբ զենքը դղրդում է, օրենքները լուռ են»:

«Նույնիսկ ավազակները ունեն իրենց օրենքները»:

«Ձեռք բերված խաղաղությունը ավելի լավ ու հուսալի է, քան սպասվող հաղթանակը»:

«Օրենքը հրամայում է այն,  ինչ պետք է անել, և արգելում է դրան հակառակը»:

«Եթե մենք ուզում ենք օգտվել խաղաղությունից, պետք է պայքարենք»:

Մահվան մասին

«Չարչրկված  մարմինը հավերժական ոգին է շարժում»:

«Մահացածների կյանքը շարունակվում է ողջերի հիշողության մեջ»:

«Ավելի լավ է մեռնել, քան ստրուկ լինել»:

20 իմաստուն մտքեր Մարկ Տուլիուս Ցիցերոնից-թարգմանություն

Դաստիարակության մասին

«Անարժանին արված բարեգործությունը ես համարում եմ հանցագործություն»:

«Յուրաքանչյուրին պետք է ցուցաբերես այնքան բարություն, որքան, նախ, դու կարող ես դա անել ինքդ, և հետո այնքան, որքան կարող է ընդունել նա, ում սիրում ես և ում օգնում ես»:

«Առաքինությունը մարդկանց պաշտպանելն է»:

«Սխալի համար արդարացում չկա, նույնիսկ եթե դա անում ես հանուն ընկերոջդ»:

«Անհեթեթություն է տեսնել այլ մարդկանց արատները և մոռանալ սեփականների մասին»:

«Առանց գրքերի տունը նման է հոգուց զուրկ մարմնի»:

«Ով չի ամաչում, ես համարում եմ, որ նա արժանի է ոչ միայն մեղադրանքի, այլև պատժի»:

Կյանքի մասին

«Ազատորեն ապրում են միայն նրանք, ովքեր ուրախություն են գտնում իրենց պարտքը կատարելիս»:

«Ապրել ՝ նշանակում է մտածել»:

«Բոլորն ուզում են ապրել մինչև ծերություն, իսկ երբ հասնում են ծերության, մեղադրում են նրան»:

Քաղաքականության մասին

«Բարձրագույն օրենքը բարձրագույն անօրինականությունն է»:

«Օրենքներն իմանալը ոչ թե նրանց խոսքերը հիշելու, այլ դրանց իմաստն ընկալելու մասին է»:

«Երբ զենքը դղրդում է, օրենքները լուռ են»:

«Նույնիսկ ավազակները ունեն իրենց օրենքները»:

«Ձեռք բերված խաղաղությունը ավելի լավ ու հուսալի է, քան սպասվող հաղթանակը»:

«Օրենքը հրամայում է այն,  ինչ պետք է անել, և արգելում է դրան հակառակը»:

«Եթե մենք ուզում ենք օգտվել խաղաղությունից, պետք է պայքարենք»:

Մահվան մասին

«Չարչրկված  մարմինը հավերժական ոգին է շարժում»:

«Մահացածների կյանքը շարունակվում է ողջերի հիշողության մեջ»:

«Ավելի լավ է մեռնել, քան ստրուկ լինել»:

Ապրիլի 23-30

Առաջադրանք 1

1.Նկարագրել Կարթագենի աշխարհագրական դիրքը, այժմ որ պետությունն է այդ տարածքում գտնվում, ուսումնասիրել բնակչությունը հնում ինչով է զբաղվել, այժմ այդ պետության բնակչությունը ինչով է զբաղվում:

Կարթագեն պետությունը Աֆրիկայի հյուսիսում էր: Այն գտնվում է այժմյան Թունիսի տարածքում: Բնակչության հիմնական զբաղմունքը առևտուրն ու նավագնացությունն էր: Թունիսը ագրարային պետություն է, այդ պատճառով էլ բնակչությունը հիմնականում զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ:

2.Փաստերով հիմնավորել Հռոմի և Կարթագենի միջև պատերազմի պատճառները:

Պատերազմը սկսվել է Միջերկրական ծովի արևմտյան շրջաններին տիրելու համար: Այն տևեց ավելի քան 100 տարի` Ք.ա. III դարի կեսերից մինչև Ք.ա. II դարի կեսերը:

3.Բնութագրել Հաննիբալին, Սկիպիոն Աֆրիկացուն:

Հաննիբալը հին աշխարհի մեծագույն զորավարներից ու պետական գործիչներից մեկն է: Եղել է Հռոմեական հանրապետության երդվյալ թշնամին և Կարթագենի վերջին նշանավեր առաջնորդը Պունիկյան պատերազմում (Ք.ա. 218–201 թթ.) նրա նկումից առաջ:

Սկիպիոն Աֆրիկացին պատրիկական ընտանիքից էր: Նա բացառիկ ռազմական տաղանդի տեր մարդ էր նաև լայնախոհ մտավորական էր: Նրա դիվանագիտական տաղանդի շնորհիվ Հռոմը կարողացավ հաղթանկ տանել պունիկյան պատերազմում Հաննիբալի դեմ:

4.Ներկայացնել պատերազմի սկիզբը, ընթացքը, ավարտը, ամփոփել 10 նախադասությամբ:

Պատերազմը տևել է ավելի քան հարյուրամյակ՝ մինչև Ք. ա. II դարի կեսերը: Հռոմեացիների համար առավել ծանրը Պունիկյան երկրորդ պատերազմն էր (Ք. ա. 218-201 թթ.): Կաննեի ճակատամարտում հռոմեացիները ծանր պարտություն կրեցին: Դրանից հետո հռոմեացիներն ընտրեցին մեկ այլ ռազմավարություն՝  Բաժանեցին  բանակը մի քանի մասի և սկսեցին կրնկակոխ հետապնդել թշնամուն: Նրանք թույլ չէին տալիս, որ Հաննիբալի զինվորները հանգստանան, թույլ չէին տալիս, որ նա համալրի պաշարները: Ի վերջո Հաննիբալը շրջափակվեց Հարավային Իտալիայում: Հռոմի Ծերակույտը որոշում կայացրեց տեղափոխել պատերազմը Կարթագենի տարածք: Հռոմեական բանակը նավերով կտրեց Միջերկրական ծովը և ափ իջավ Աֆրիկայում: Ք. ա. 146 թ. հռոմեական բանակը գրավեց Կարթագենը և հիմնահատակ ավերեց:

5.Ներկայացնել Հռոմի վարած քաղաքականությունը իրենից կախյալ պետությունների հանդեպ, այդ պետությունների աստիճանակարգությունը:

Ք.ա. II դարի կեսե րին Հռոմի գերիշխանությունը հաստատվեց Միջերկրաան ծովի ավազանի շատ պետութունների նկատմամբ: Միջերկրականի ավագանում հռոմեական գերականությունը դրսևորվում էր ամենատարբեր ձևերով: Պետության մի խմբի հետ Հռոմը վարվում էր մեղմ քաղաքականությու, մյուսները պարտավոր էին վճարել հարկ և տրամադրել զինվոր: Երրորդները կորցնում էին իրենց պետականությունը և վերածվում հռոմեական պետության նահանգի (պրովինցիա):

Տնային աշխատանք

Ապրիլի 5-11

Մեծ Հայքի Արշակունյաց թագավորությունը I-III դարերում

Արշակունիների թագավորություն, 66-428 թվականներին գոյություն ունեցած հայկական թագավորություն, որի մայրաքաղաքներ են եղել Արտաշատը, Վաղարշապատը և Դվինը։ Այս թագավորությունում իշխող Արշակունիները ազգակցական կապեր են ունեցել Պարսկաստանում, Աղվանքում, Ատրպատականում, Վիրքում իշխող Արշակունիների հետ։ Թագավորությունը հիմնադրելու համար հայ-պարթևական ուժերը տարիներ շարունակ պատերազմել են հռոմեացիների դեմ․ այդ պատերազմը հայտնի է Տասնամյա պատերազմ անվամբ։ Թագավորության հիմնադիրը Տրդատ Ա-ն է, որը 66 թվականին թագադրվել է հռոմեական Ներոն կայսրի կողմից և գահակալել մինչև 88 թվական։ Նրա գահակալման ժամանակաշրջանում կառուցվել է Գառնիի հեթանոսական տաճարը, պատերազմ տեղի ունեցել ալանների դեմ։

Սանատրուկը (88-110 թթ․), որը կառուցել է Մծուրք քաղաքը:

Վաղարշ Ա-ն (117-140 թթ). այս թագավորի օրոք Արշակունյաց թագավորության գահն սկսել է անցնել հորից ավագ որդուն՝ ժառանգաբար։

Խոսրով Ա (198-215 թթ․), որը հոր մահվան՝Վաղարշ Ա-ի համար վրեժխնդիր է եղել լեռնացիներից, որոնց հետ պատերազմի ժամանակ զոհվել էր Վաղարշ Բ-ն։ Վաղարշը դավադրաբար սպանվել է Հռոմի Կարակալա կայսեր կողմից։

Տրդատ Ա  (216-252թթ)։  Տրդատ Բ-ի մահից հետո Հայաստանում իշխում էր Արտավազդը, որին հաջորդում է Խոսրով Բ-ն։ Հենց նրա սպանությունից հետո էլ Հայաստանում սկսվել է «ժամանակ անիշխանության», որը տևել է շուրջ 26 տարի։

2.Կազմել Հայաստանի առաջինից—երրորդ դարերի ժամանակագրությունը:

Հայաստանը 1-ին պետությունն է, որը պետական կրոն է հռչակել քրիստոնեությունը 301 թվականին։ Հայոց պատմություն կամ հայ ժողովրդի պատմություն, հայ էթնոսի պատմություն, որը ժամանակագրական առումով բաժանվում է մի քանի դարաշրջանների։

Հնագույն շրջան — անհիշելի ժամանակներից մինչև Վանի թագավորության անկումը:

Հին շրջան — Երվանդունիների թագավորության կազմավորումից մինչև քրիստոնեության հռչակումը պետական կրոն:

Միջնադար — քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելուց մինչև հայ ազգային-ազատագրական շարժման վերելքը (վաղ, զարգացած և ուշ միջնադար):

Նոր շրջան — սկսվում է հայ ազատագրական շարժումներով և հասնում մինչև Հայաստանի առաջին Հանրապետության հռչակումը։

Նորագույն շրջան — ընդգրկում է Հայաստանի առաջին, երկրորդ և երրորդ Հանրապետությունների, ինչպես նաև Արցախի պատմությունը:

3.Բնութագրել Տրդատ Առաջինին:

Տրդատ արաջին ուժեղ կամքի տեր, հզոր,պարտկեշտ, համարձակ, մեծապատիվ, իսկական մար արաջնորդ էր:

4. Նկարագրել Հռանդեայի ճակատամարտը:

Հռանդեայի ճակատամարտ, հայ-պարթևական և հռոմեական զինված ուժերի միջև 62 թվականի գարնանը Հռանդեա կոչվող վայրում տեղի ունենցած ռազմական բախում։ Հայկական բանակն առաջնորդում էր Տրդատ Ա-ն, պարթևականը՝ Վաղարշ Ա-ն, իսկ հռոմեականը՝ Պետոսը։ Հռոմեական լեգեոններն անցնում են հայերի նիզակների լծի տակով, որը ամենաստորացուցիչ պատիժն էր զինվորականի համար, ապա փախչում և հեռանում Մեծ Հայքի տարածքից։

5. Սահմանել, բացատրել «Ժամանակ անիշխանության» հասկացությունը

Սասանյանների նվաճողական քաղաքականության հետևանքով 260-ական թթ․-ի կեսերից Հայոց գահը զավթում են պարսից դրածո մի քանի թագաժառանգներ։ Մովսես Խորենացին այս ժամանակաշրջանը բնութագրել է որպես «Ժամանակ անիշխանության։ Օտար գահակալներն իրենց զավթումները Հայաստանում դյուրացնելու նպատակով ձգտում էին հայերին պարտադրելու զրադաշտականությունը (մահմեդականություն), որը Պարսկաստանում պետական կրոն էր։

6-րդ դասարանի ամփոփում

30.03.2021թ.-04.04.2021թ.

1.Գրավոր պատմելով  պատասխանել Համաշխարհային պատմություն, 6-րդ դասարան/դասագիրք/, էջ 90-91, էջ104 հարցերին: 

1.Կրետեի թագավորությունն ի՞նչ դեր է խաղացել Հունաստանի պատմության մեջ: Բնութագրե՛ք Հոմերոսյան դարաշրջանը, որքա՞ն է այն տևել:

Կրետե կղզին Էգեյան ծովի հարավում է: Այստեղ բնակվող ցեղերը զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահությամբ: Հետագայում զարգացան արհեստները՝ մետաղաձուլություն, կավագործություն,կաշեգործություն, փայտամշակություն և այլն: Կրետեի թագավորությունը գոյություն է ունեցել ք.ա. 3000–1100–ական թթ.: Կրետեի մայրաքաղաքը Կնոսոսն էր: Կրետեի թագավորությունը անվանել են նաև ծովապետություն: Սակայն էգեյան ծովում տեղի ունեցած երկրաշարժը ավերեց Կրետեի թագավորությունը, որից հետո հունական արքայական ցեղերը ժառանգեցին նրանց մշակույթը, կրոնը պետական կառավարման համակարգ, բայց այլ հունական ցեղերի աշխավանքի պատաճառով վերջնականապես ք.ա. 12-րդ  դարի II կեսին այն անցավ պատմության գիրկը, բայց նրանց մշակույթը մարդկությանը ժառանգություն մնաց: Հոմերոսյան ժամանակաշրջանի Հունաստանը, որը ուսումնասիրվել է Հոմերոսի ՙՙ՚՚՚ՙ,,Ոդիսականի,, և ՙՙԻլիականի ՙՙ հիման վրա, համարվում է Ք.ա. XII–IX դարերը: Այս դարաշրջանի Հունաստանում տիրապետում էր տոհմացեղային հասարակությունը, հիմնական խավը ազատ գյուղացիներն էին, որոնք անձնապես ազատ էին, ունեին սեփական հող , վարում էին իրենց սեփական տնտեսությունը, միաժամանակ զինվոր էին:  Ցեղերի և ցեղախմբերի գլխին կանգնած էր արքայիկը (բասիլևս), որը նաև զորքի հրամանատարն էր:  Բասիլևսը չուներ բացարձակ իշխանություն, այն սահմանափակված էր ավագանու (էվպատրիդներ) խորհրդով, որը հրավիրում էր աշխատաժողովներ, որին մասնակցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ: Այդ համաժողովը կոչվում էր ագորա: Հոմերոսյան ժամանակաշրջանի Հունաստանի գոյության վերջին տարիներին սկսվեց քայքայվել տոհմացեղային կարգերը:

  • Թվարկե՛ք հունական մի քանի հայտնի պոլիսներ և ցո՛ւյց տվեք քարտեզի վրա: Պոլիսներում կառա վար ման ի՞նչ համա կարգ հաստատվեց: Ի՞նչ է օլիգարխիան: Ինչո՞ւ հույները գաղութներ հիմնեցին ծովափնյա տարբեր վայրերում:

Ք.ա. viii–vi դարերում Հունաստանում տիրում էր պոլիսային կառավարում, այսինքն ստեղծվել էին ինքնիշխանքաղաք- պետություններ: Սա արխաիկ՝ վաղնջական դարաշրջանի Հունաստանն էր: Նույն երկրամասի ցեղերը մինալով՝ ստեղծեցին Քաղաք- պետություն, որպեսզի միասին կառավարեն և պաշտպանվեն օտար աշխավանքներից, նրանք ունեին ընդհանուր բարբառ, սովորույթներ, միևնույն աստվածներին էին պաշտում:

Խոշոր պոլիսներն էին Մեգարան, Կորնթոսը, Աթենքը: Պոլիսներում ավագանու վերնախավի ձեռքում էր իշխանությունը, բոլոր կարևոր որոշումներն ընդունում էր նրանց խորհուրդը: Նրանց էր պատկանում կառավարությունը և դատարա նը: Կառավարման այս եղանակը կոչվում էր խմբիշխանություն՝ օլիգարխիա: Սրանց  նկատմամբ ընդդիմադիր ուժը կոչվում էր դեմոս: Սրանց առաջնորդները կոչվում են տիրաններ, իսկ կառավարման ձևը տիրանիա:

Ք.ա. VII դարի սկզբից  հունական զարգացած պոլիսներում սկսվեց պայքարը օլիգարխների և դեմոսի միջև, որի արդյունքում հաղթեց դեմոսը: Ուղի հարթվեց դեպի կառավարման  նոր  համակարգ՝ ժողովրդավարություն (դեմոկրատիա):

Ք.ա. VIII–VI դարե րում սկսվեց հունական մեծ գաղութացումը, որի հիմնական պատճառները  տնտեսկան էին՝ հացահատիկի պակասը, օգտակար  հանածոների ու հումքի  կարիքը: Բացի այդ, պոլիսների ներսում պայքարում էին էվպատրիդների, իսկ հետո տիրանների դեմ: Մարդիկ լքում էին իրենց հայրենիքը և օտար ափերում նոր բնակավայրեր՝ գաղութներ հիմնում:  Հիմնականում պոլիսները հիմնվեցին Սև ծովի ափին, որպեսզի ծովով ճանապարհներ ունենան և տնտեսությունը զարգացնեն:

  • Գծապատկերով ներկայացրե՛ք Սպարտայի դասային կառուցվածքը և կառավարման համակարգը: Դաստիարակության ի՞նչ համակարգ էր գործում Սպարտայում: Բնութագրե՛ք և փորձե՛ք պատկերել մի սպարտացու:

Սպարտայի դասային կառուցվածքը

սպարտիատներ՝ դորիացիներ, որոնք իրենց ունեցվածքով և իրավունքներով հավասար էին միմյանց: Նրանք զինվորներ էին:
հելոտներ՝ նվաճված և ստրկացված աքայացիներ: Նրանք սպարտիատների համայնքի  սեփականությունն  էին,  ոչ ոք իրավունք  չուներ նրանց վաճառելու: Ունեին իրենց ընտա նիքը և փոքրիկ տնտեսությունը: Հելոտները զուրկ էին տարրական իրավունքներից:

Սպարտայի կառավարման համակարգը

ԳԵՐԱԳՈՒՅ ՄԱՐՄԻՆ
1.արքա  
 2.արքա  
3. ծերակույտ՝ 28 անդամ
Աշխարհաժողով (էկլե սիա)` բոլոր չափահաս սպարտիատները

Սպարտայում համատեղ կառավարում էին երկու արքա, որոնք սերում էին հերոս Հերակեսից, Արքաների իշխանոթյունը ժառանգական էր: Կարավարման համակարգում կար նաև ծերակույտը որը կազմված էր 28 անդամից որոնք ընտրվում էին ամենա հռչակավոր տոհմերից: Արքաների հետ նրանք կազմում էին գերագույն մարմինը: Կառավարման մարմիններից էր Աշխարհաժողովը, որին մասնակցում էին բոլոր չափահաս սպարտիատները: Ամիսը մեկ անգամ հրավիրվում էր ժողով, որի իրավասությունները սահմանապակ էին: Պետական կարևոր հարցեր քնարկվում էին նաև համատեղ ճաշկերույթներում, որին մասնակցում էին 15-20 տղամարդ:

Սպարտայի հզորության հիմքը բանակն էր: Բանակի շնորհիվ Սպարտան իր տիրապետությունը տարածեց Հարավային Հունաստանում  (Պելոպոնես), նրա տիրապետության կողմն անցան Կորնթոսը և Մեգարան: Ք.ա. VI դարում ստեղծվեց  պելոպոնեսյան միությունը՝ Սպարտայի գլխավորությամբ:  Բանակի գշխավոր ուժը ծանրազեն հետևակն էր,: Նրանք կռվում էին խիտ շարքերով՝ փաղանգներով: Նրանք ունեին երկաթյա կարգապահություն: Բանակն առաջնորդում էր արքաներից մեկը՝ շրջապատված 300 հեծյալով, որոնք հայտնի տոհմերի զավակներ էին:

Սպարտացի զինվորը կռվի դաշտում կամ պետք է ապրեր, կամ մեռներ: Զոհված սպարտացուն բերում էին վահանի վրա:

Սպարտիատն ապրում էր չափավոր կյանքով, սակավախոս էր, իր մտքերն արտահայտում էր կարճ և դիպուկ:

  • Ո՞ւմ բարեփոխումների շնորհիվ Աթենքում հաստատվեց ժողովրդավարություն: Գծապատկերով ներկայացրե՛ք Աթենքի կառավարման համակարգը:

Աթենքի կառավարիչ Սոլոնը` հունական յոթ իմաստուններից մեկը,  ք.ա. 594 թ. իրականացրեց բարեփոխումներ՝ վերացնելով պարտային ստրությունը: Ըստ ունեցվածքի՝ Սոլոնը աթենացիներին բաժանեց չորս խավի՝ ըստ իրենց ունեցած տարեկան եկամտի: Ծագումն այլևս էական դեր չէր խաղում: Նա ամեն ինչ արեց, որ Աթենքը խուսափի տիրանիայից և բռնություններից: Սոլոնը սկսեց պարբերաբար հրավիրել Աշխատաժողովի և ժողովրդական դատարանի նիստեր, գործում էին նաև Պետական խորհուրդը և Կառավարությունը, որում կարող էին ընտրվել միայն ունևոր քաղաքացիները: Սոլոնից հետո Ք.ա. 557 թ. Պիսիստրատը գրավեց իշխանությունը և որպես տիրան կառավարեց 30 տարի: Նրա օրոք Ատտիկայում տիրապետող դարձավ միջին ունեցվածքի դասը: Ստեղծվեց ոստիկանությունը և շրջիկ դատարանները, որոնք օրենքը հասցնում էին հեռավոր գյուղեր: Այնուհետև եկավ Կլիսթենեսը , որը ժողովրդավարությունը հասցրեց ամենաբարձր մակարդակի. Կլիսթենեսը Ք.ա. 506 թ. Ատտիկայի տարածքը բաժանեց վարչական 10 շրջանների, որոնք իրենց հերթին բաժանված էին գյուղերի, որոնք կառավարում էին պետական պաշտոնյաները:  Նրա ժամանակ Պետական խորհրդի կազմում ընտրվում էին քաղաքացիները արդեն առանց հաշվի առնելու նրանց ունեցվածքը: Նույն սկզբունքով ստեղծվեց կառավարման նոր մարմին՝ Ստրատեգոսների Խորհուրդը, որը բաղկացած էր 10 ստրատեգոսներից: Կլիսթենեսը մտցրեց նաև  օստրակիզմի իրավունքը, որով Աշխարհաժողովի մասնակիցներից յուրաքանչյուրը  կավե սալիկի՝  օստրակոնի վրա գրում էր, թե ով է Աթենքի համար ամենավտանգավոր մարդը , և ով ամենից շատ ձայն էր ունենում, նա 10 տարով հեռանում էր Աթենքից: Սա ևս մի կարևոր քայլ էր ժողովրդավարության կայացման ճանապարհին:

5. Որո՞նք էին հույն–պարս կա կան պատե րազմ նե րի պատ ճառ նե րը,

ինչո՞վ ավարտ վե ցին դրանք: Ինչ պե՞ս են կոչ վում և ի՞նչ նշա նա կու—

թյուն ունեցան Պերիկ լե սի կառա վար ման տարի նե րը: Ասում են՝

Աթեն քը դար ձավ Հու նաս տա նի հոգև որ կենտ րո նը. հիմ նա վո րե՛ք այդ

տեսա կետը:

Հույն-պարսկական պատերազմը ՝ Ք.ա. 500–449 թթ.: Պարսկաստանը ձգտում էր զավթել Հունաստանը, ձեռք բերել նոր տիրույթներ և դրանով ամրապնդել իր իշխանությունը դեռևս Կյուրոս II Մեծի գրաված փոքրասիական հունական պոլիսների վրա, տիրել Էգեյան ծովը և վերահսկել արևելամիջերկրածովյաև առևտրական ճանապարհները։ Ք.ա. VI դարի վերջին պարսիկներն իրենց տիրապետությունը հաստատեցին փոքրասիական հունական Միլեթ, Եփեսոս, Հալիկառնաս պոլիսների վրա: Ք.ա. 500թ. պարսից տիրապետության դեմ ապստամբեցին հունական պոլիսները։ Մ.թ.ա. 493 թ. պարսկական բանակը ճնշեց ապստամբությունը, իսկ Ք.ա. 492 թ. Դարեհ I արքայի փեսա Մարդոնիոսի գլխավորությամբ անցավ Հելլեսպոնտոսը՝ Հունաստան ներխուժելու համար։ Սակայն պարսկական նավատորմի մեծ մասը փոթորկից կործանվեց, և Մարդոնիոսը գրավեց միայն Թրակիան, հետ վերադարձավ։ Ավարտվեց պարսիկների առաջին արշավանքը Հունաստան։ Ք.ա. 490 թ. գարնանը պարսկական բանակը Դատիս և Արտափերնես զորավարների գլխավորությամբ գրավեց Կիկլադյան կղզիների մեծ մասը և ուղղություն վերցրեց Մարաթոնի դաշտ, որտեղ աթենական աշխարհազորը Միլթիադեսի գլխավորությամբ կատարյալ հաղթանակ տարավ Աքեմենյան Իրանի բանակի դեմ: Ք.ա. 480 թ. պարսկական բանակը (որի կազմում կային հայկական ջոկատներ՝ ըստ Հերոդոտոսի) Քսերքսեսի գլխավորությամբ, գրավելով Թեսալիաև, ամայացրեց Բեովտիան, Ատաիկան և ավերեց Աթենքը։ Մ.թ.ա. 449 թ., երբ հույները Կիպրոսի Սալամին քաղաքի մոտ Սալամինի ծովամարտում խոշոր հաղթանակ տարան, պատերազմական գործողությունները դադարեցին։

Պերիկլեսը Հունաստանի ականավոր պետական գործիչ էր, որի կառավարման տարիները ընդգրկում է Ք.ա. 444–429 թթ. ժամանակահատվածը, այդ ընթացքում ավելի խորացավ ժողովրդավարությունը Հունաստանում: Նրա կառավարման տարիները կոչվեց պոլիսային ժողովրդավարությոն ծաղկման ժամանակաշրջան: Պերիկլեսը կարևորեց քաղաքացիության հարցը, մոտ 50000 չափահաս քաղաքացի, որոնց ծնողները աթենացի էին, ստացան քաղաքացիություն, օրենքով սահմանվեց քաղաքացիների իրավահավասարություն: Պետական բոլոր օրենքները ընդունում էր Աշխարհաժողովը, որը հետևում էր նաև դրանց կատարմանը: Աշխատաժողովին ենթակա մարմին էր Պետական խորհուրդը, որը լուծում էր ընթացիկ խնդիրներ: Պերիկլեսի օրոք Աթենքը դարձավ Հունաստանի մշակութային կենտրոն՝ ծաղկեց արվեստը և գիտությունը, քաղաքում կառուցվեցին տաճարներ, պետական և բնակելի շենքեր:

6. Ո՞ր ժամա նա կաշր ջանն է ընդգրկում հունական դասական մշակույ թը: Ներ կա յաց րե՛ք այդ մշա կույ թի նվա ճում ներն՝ ըստ բնա գավառ ների: Ե՞րբ և որտե՞ղ են կայա ցել Առա ջին օլիմպիական խաղերը:Այսօր անց կաց վո՞ւմ են օլիմ պի ա կան խաղեր: Ի՞նչ գիտեք դրանց մասին:

Հաունական դասական մշակույթը ընդգրկում է ք.ա. VIII-IV ժամանակաշրջանը:

Կրոն. Ք.ա. VIII–VI դարերում ձևավորվեց օլիմպիական 12 ասվածների՝   Զևս, Հերա, Ապոլոն, Ափրոդիտե, Աթենաս, Արտեմիս, Դեմետրա, Հեփեստոս, Հերմես, Արես, Դիոնիսոս, Պոսեյդոն պաշտամոինքը, որոնք ըստ հույների ապրում էին Օլիմպոսի գագաթին: Հույները պաշտում էին նաև իրենց հերոսներին, ոգիների:

Կրթություն. Ք.ա. VIII դ. հույները փյունիկցիներից փոխառան տառերը և ստեղծեցին 22 տառից բաղկացած այբուբեն: Պոլիսներում բացվեցին տարրական դպրոցներ: Հետագայում բացվեցին ավելի բարձր մակարդակի Պլատոնի ակադեմիան և Արիստոտելի լիկեոնը:

 Գրականություն և թատրոն. Ք.ա. VIII դարում վիպասաց Հոմերոսը ստեղծեց  համաշխարհայի գրականության գլուխգործոցներ «Իլիական» ու «Ոդիսական» պոեմները: Ձևավորվեց նոր ժանր՝ քնարերգությունը: Ստեղծվեց թատրոնը, որտեղ բեմադրում էին կատակերգություններ և ողբերգություններ: Թատրոնի համար կառուցվեց ամֆիթատրոններ: Ք.ա. V դարի խոշորագույն ողբերգակներից են Էսքիլեսը, Սոփոկլեսը, Էվրիպիդեսը («էլեկտրա», «Հերակլես», «Մեդեա», «Հիպպոլիտոս», «Տրոյուհիներ», «Իոն», «Հեղինե», «Բաքոսուհիներ» և այլն), կատակերգուներից է Արիստոփանեսը («Հեծյալներ», «Իշամեղուներ»)

Արվեստ. Հունաստանում հատկապես զարգացավ ճարտարապետությունը, քանդակագործությունը, սափորանկարչությունը: Քաղաքների և սրբավայրերի կառուցապատման մեջ առաջնակարգ տեղը գրավում էին տաճարները («աստվածների բնակարանը»՝ ներսում կանգնեցված արձանով): Քարարձանները մարմնավորել են մարտնչող աստվածներին և հերոսներին (Թեսևս, Հերակլես, Պերսևս)։ Դասական դարաշրջանի սկզբբում ի հայտ եկավ «խիստ ոճի» սկզբունքները, որոնք արտահայտվեցին հատկապես սափորանկարչության մեշ։

Մարմնակրթություն. հույների կարծիքով մարդը պետք է ձգտի ոչ միայն մտավոր, այլև մարմնական կատարելության: Ստեղծվեցին գիմնազիոններ, որտեղ մարզվում էին տարբեր մարզաձևերով, անցկացվում էին մրցումներ, որոնցից ամենահայտնին օլիմպիական խաղերն են, որ հասել են մինչև մեր օրեր: Առաջին օլիմպիական խաղերը անցկացվել են Ք.ա. 776 թվականին հարավային Հունաստանի էլիդա երկրամասում: Խաղերն անցկացվում են 4 տարին մեկ: Օլիմպիական խաղերը շարունակվել են մինչև 393 թ.: Քրիստոնեական եկեղեցին արգելեց դրաց անցկացումը, և վերականգնվեց 1896 թ. Աթենքում:

Ժամանակակից Օլիմպիական խաղերը կամ Օլիմպիադաները խոշորագույն միջազգային մարզական իրադարձություններ են, որոնք լինում են ամառային և ձմեռային: Օլիմպիական խաղերը համարվում են գլխավոր մարզական մրցությունն աշխարհում, որոնց մասնակցում է ավելի քան 200 երկիր։ Օլիմպիական խաղերն անցկացվում են ամեն չորս տարին մեկ. Ամառային և Ձմեռային օլիմպիական խաղերն անցկացվում են հերթականությամբ՝ մեկը մյուսից երկու տարի անց։ Օլիմպիական խաղեր են նաև Պարալիմպիկ խաղերը հաշմանդամություն ունեցող մարզիկների համար, ինչպես նաև Պատանեկան օլիմպիական խաղերը պատանի մարզիկների համար, Դեֆլիմպիկ և Հատուկ օլիմպիական խաղերը նույնպես հաստատվել են ՄՕԿ-ի կողմից։

2.Ներքոհիշյալ  առաջադրանքներից մեկը ընտրել այդ բառերի, հասկացությունների        բացատրությունները գրելուց հետո. 

1.Ստեղծել խաղեր, խաչբառեր/Տարատեսակ պատմական խաղերի ստեղծում LearningApps.org,  Quizzis.com, Kahoot ծրագրերով/, ընտրել 10բառ/ հետևյալ բառերով 

2.Ստեղծագործել փոքրիկ պատմություն՝ այս բառերից,  հասկացություններից մի քանիսը օգտագործելով: 

հելոտներ — նվաճված և ստրկացված աքայացիներ,

ծերակույտ – Սպարտայի Կարավարման համակարգի մեջ մտնող 28 անդամից բաղկացած մարմին, որոնք ընտրվում էին ամենա հռչակավոր տոհմերից,

աշխարհաժողով (էկլեսիա) — Սպարտայի Կարավարման համակարգի մեջ մտնող մարմին, որին մասնակցում էին բոլոր չափահաս սպարտիատները

Պելոպոնեսյան միություն — Հին Հունաստանում Պելոպոնեսի պոլիսների (բացի Արգոսից և մասամբ Աքայայից) միավորումը՝ Սպարտայի գլխավորությամբ։

փաղանգ — հին հունական մարտակարգ, ծանրազեն հետևակի գծային հոծ զորաշարք որը ունեցել է 8-16 շարք, ճակատի երկարությունը՝ մինչև 500 մ ,

էկլեսիա — Հին Աթենքում աշխարհաժողով պետության սահմանադրական օրգանը ստրկատիրական ժողովրդավարության շրջանում,

ստրատեգոսների խորհուրդ – Կլիսթենեսի օրոք Աթենքում ստեղծվեց կառավարման նոր մարմին՝ Ստրատեգոսների Խորհուրդը, որը բաղկացած էր 10 ստրատեգոսներից և ընտրվում էին արդեն առանց հաշվի առնելու նրանց ունեցվածքը,

օստրակիզմի իրավունք — Կլիսթենեսը մտցրեց նաև  օստրակիզմի իրավունքը, որով Աշխարհաժողովի մասնակիցներից յուրաքանչյուրը  կավե սալիկի՝  օստրակոնի վրա գրում էր, թե ով է Աթենքի համար ամենավտանգավոր մարդը , և ով ամենից շատ ձայն էր ունենում, նա 10 տարով հեռանում էր Աթենքից:

լակոնիկ — հակիրճ և դիպուկ խոսք, ըստ ավանդության` այդ ոճը բնորոշ է Լակոնիայում ապրող սպարտացիներին, որոնք սովորեցնում էին կարճ ու դիպուկ խոսել:

օստրակոն — կավե սալիկ, որով քվեարկում էին

բասիլևս —  Հոմերոսյան ժամանակաշրջանի Հունաստանոմ Ցեղերի և ցեղախմբերի գլխին կանգնած էր արքայիկը (բասիլևս), որը նաև զորքի հրամանատարն էր:  Բասիլևսը չուներ բացարձակ իշխանություն, այն սահմանափակված էր ավագանու (էվպատրիդներ) խորհրդով:

ագորա — աշխատաժողովներ, որին մասնակցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ Հոմերոսյան ժամանակաշրջանի Հունաստանում ավագանու (էվպատրիդներ) խորհուրդի հրավերքով: Միաժամանակ ժողովատեղի-հրապարակ, որտեղ անցկացվում էին այդ համաժողովները:

 արխաիկ — Հին Հունաստանի պատմության՝ Մ.թ.ա. 8-րդ դարից մինչև մ.թ.ա. 5-րդ դարասկիզբն ընկած ժամանակահատվածը։

պոլիս — Քաղաք-պետություն Հին Հունաստանում,

դեմոս — ժողովուրդ,

պարտային ստրուկ — Հին Հունաստանում պարտքը չվճարելու պատճառով ստրկացած,  

էվպատրիդ — ավագանու խորհուրդ,

օլիգարխիա – Կառավարման եղանակ՝ խմբիշխանություն. Պոլիսներում ավագանու վերնախավի ձեռքում էր իշխանությունը, բոլոր կարևոր որոշումներն ընդունում էր նրանց խորհուրդը: Նրանց էր պատկանում կառավարությունը և դատարանը:

հելլենիզմ— Մերձավոր ու Միջին Արևելքի երկրների պատմության մեջ յուրահատուկ ժամանակաշրջան (մ.թ.ա. IV — մ.թ.ա. I դդ.)։ Սկզբնավորվել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումներից հետո, սկսել է գերակայել հունական մշակույթը և լեզուն։ 

Մարաթոնյան վազք — Մարաթոնի ճակատամարտում հաղթանակից հետո, որպեսզի Աթենքում  հեղաշրջման փորձեր չիրականացվեն  Միլտիադեսը Ֆիդիպիդեսին  ուղարկում է Աթենք պարսիկների դեմ տարած հաղթանակի լուրը ավետելու համար: Վերջինս առանց կանգ առնելու վազում է մոտ 42 կմ տարածություն և հասնում է Աթենք: Հետագայում այստեղից էլ օլիմպիական խաղերի մեջ մտցվեց մարաթոնյան վազքը:

Օլիմպիական խաղեր — Օլիմպիական խաղերը հնագույն և առավել տարածված համահունական տոնախմբությունների և մրցությունների ընդհանուր անվանումն է, որոնք կազմակերպվում էին Հին Հունաստանի Օլիմպիա քաղաքում՝ 4 տարին մեկ`   ի պատիվ Զևս աստծու: Օլիմպիական խաղերի պաշտոնական սկիզբը համարվում է Մ. թ. ա. 776 թ., երբ խաղերն սկսեցին համարակալել և գրանցել հաղթողների անունները:

3.Մեկ նախադասությամբ գրել այս անհատների մասին. 

Սելևկոս Նիկատոր — (Մ. թ. ա. 358 — Մ. թ. ա. 281), Սելևկյանների դինաստիայի և Սելևկյանների պետության հիմնադիրը,  Ալեքսանդր Մակեդոնացու զորավար

Պտղոմեոս I — Ալեքսանդր Մակեդոնացու ութ հայտնի դիադոքոսներից մեկը

Ալեքսանդր Մակեդոնացի — Մակեդոնիայի արքա Արգեադոսների հարստությունից, ով ստեղծել է հունամակեդոնական աշխարհակալ տերություն, ով հնուց ի վեր համարվում էր աշխարհի խոշորագույն զորավարներից մեկը։

Արիստոտել — հին աշխարհի մեծագույն մտածողը, որին անվանում են հունական փիլիսոփայության Ալեքսանդր Մակեդոնացի կամ հունական փիլիսոփայության «Զևս»:

Փիլիպոս II — Ռազմական ու դիվանագիտական հաջողությունների արդյունքում նրա կողմից կերտած ռազմաքաղաքական կառույցը հիմք հանդիսացավ իր որդու՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու հետագա նվաճումների համար։

Հոմերոս — հին հույն էպոսագիր բանաստեղծ, ըստ ավանդության՝ կույր երգիչ, որին են վերագրվում անտիկ գրականության առաջին և ամենանշանավոր հուշարձանների՝ «Իլիական» և «Ոդիսական» էպիկական պոեմների ստեղծումը։

Զևս —  կամ Տիաս . Հին հունական դիցաբանութեան երկինքի և ամպրոպի աստուած.

Ափրոդիտե — Ափրոդիտեն Հին Հունական դիցաբանության մեջ համարվում է սիրո և գեղեցկության աստվածուհի, Օլիմպոսի տասներկու գերագույն աստվածներից

Աթենաս — հունական դիցաբանության աստվածուհի, իմաստության, ողջախոհության, կանխամտածված պատերազմի դիցուհի, Օլիմպոսի տասներկու գերագույն աստվածներից:

Հերմես — Զևսի և Մայայի որդին, որը նույնացվել է հռոմեացիների Մերկուրի աստծո հետ, անձնավորում էր հատկապես խորամանկությունն ու ճարպկությունը, հովանավորում էր գողերին, հռետորներին, վաճառականներին, ստեղծել է կշիռն ու չափը, Զևսի սուրհանդակ, հանգուցյալների հոգիների դեպի դժոխք ուղեկցողը, Օլիմպոսի տասներկու գերագույն աստվածներից ։

Հերա — հին հունական աստվածուհի, ամուսնության և ընտանիքի հովանավոր, մայրության, բարոյական մաքրության սրբազան դիցուհի, Օլիմպոսի տասներկու գերագույն աստվածներից ։

Պոսեյդոն — նրա հիմնական տիրապետությունը օվկիանոսն էր, նրան կոչում էին «Ծովի Աստված»

Քսերքսես  — Ք.ա. 480 թ. պարսկական բանակի հրամանատար (որի կազմում կային հայկական ջոկատներ՝ ըստ Հերոդոտոսի) որի գլխավորությամբ պարսկական բանակը գրավեց Թեսալիաև, ամայացվեց Բեովտիան, Ատաիկան և ավերվեց Աթենքը։

Լեոնիդաս — Սպարտայի ռազմիկ-արքա, որն իշխել է Մ․թ․ա․ 491-480 թվականներին, մասնակցել է հունա-պարսկական երկրորդ պատերազմում, որի ժամանակ առաջնորդել է հունական միացյալ զորքերը և զոհվել Թերմոպիլեի ճակատամարտում՝ պարսիկներից պաշտպանելով նեղ կիրճ-անցումը:

Թեմիստոկլես — աթենական պետական գործիչ և զորավար, որը դրեց Աթենքի՝ որպես ծովային տերություն կայացմանը, ստեղծեց  նավատորմ, որը վճռական դեր խաղաց մ.թ.ա. 480 թ. սեպտեմբերի 20-ին Սալամիս կղզու մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում պարսիկների ջախջախման գործում։

Պերիկլես —  (հին հունարեն՝ «փառքով շրջապատված», Մ.թ.ա. 490 — 429 թթ.), աթենական պետական գործիչ, հռետոր և զորավար, որի ամենամտերիմ ու վստահելի օգնականը, որը նրա վրա թողել է չափազանց մեծ ազդեցություն, Անարսագորասն էր, որին ժամանակակիցներն անվանում էին «ուղեղ», քանի որ նա բացառիկ բազմակողմանի զարգացած անձնավորությունն էր։

Սոլոն — Հին Հունաստանի Աթենք քաղաքի հայտնի պետական գործիչ, օրենսգիր և բանաստեղծ, Հին Հունաստանի յոթ իմաստուններից մեկը:

Կլիսթենես — մ.թ.ա VI դարի օրենսդիր Աթենքում, որը գլխավորել է Պիսիստրատյանների բռնապետության դեմ շարժումը և սպարտացիների օգնությամբ մ.թ.ա 510 թ.-ին տապալել այն, Ք.ա 509 թ.-ից անցկացրել է դեմոկրատական բարեփոխումներ, որոնք վերացրել են տոհմային կարգի վերջին մնացորդներն Աթենքում։

4.Հունաստանն ուսումնասիրելիս ներկայացրու . 

 Ամենատպավորիչ պատմությունը 

Մարաթոնի ճակատամարտի ժամանակ պարսկական բանակի շարքում աթենական տիրան Հիպիասը որպես խորհրդատու էր աշխատում. նա ապստամբել էր սեփական երկրի դեմ և պարսիկների կողմն էր անցել: Բացի դավաճանությունից՝ նա կողմնակիցներ էր ձեռք բերել Աթենքում, որոնք այս ճակատամարտին զուգահեռ ծրագրում էին երկրի ներսում խռովություններ կազմակերպել: Եվ որպեսզի Աթենքում  հեղաշրջման փորձեր չիրականացվեն դավաճան Հիպիասի համախոհների կողմից, Միլտիադեսը որոշում է Ֆիդիպիդեսին ուղարկել Աթենք պարսիկների դեմ տարած հաղթանակի լուրը ավետելու համար: Վերջինս առանց կանգ առնելու վազում է մոտ 42 կմ տարածություն և հասնում է Աթենք` Արտեմիս ստվածուհու տաճարի պատերի մոտ՝  հաղորդելով հաղթանակի մասին լուրը, որից հետո շունչը փչում է և տեղում՝ տաճարի պատերի տակ մահանում։ Հետագայում այստեղից էլ օլիմպիական խաղերի մեջ մտցվեց մարաթոնյան վազքը:

18.03.2021 Ալեքսանդր Մակեդոնացի

Ալեքսանդր Մակեդոնացի

Փաստերով հիմնավորիր, որ Ալեքսանդր Մակեդոնացին հին աշխարհի մեծագույն ործիչներից է:

Ալեքսանդր Մակեդոնացին ծնվել  է հուլիսի 20, մ. թ. ա. 356, Պելայում, Հին Մակեդոնիա, և մահացել  հունիսի 10, մ. թ. ա. 323, Բաբելոնում, Միջագետք, հինաշխարհյան արքա Արգեադոսների հունամակեդոնական հարստությունից, որը կառավարել է մ․թ․ա․ 336-323 թվականներին։ Ստեղծել է նոր տեսակի աշխարհակալ տերություն, որի տարածքը ձգվում էր Հոնիական ծովից մինչև Հնդուստան թերակղզի և Հիմալայան լեռներ։

Հնուց ի վեր Ալեքսանդրը համարվում էր աշխարհի խոշորագույն զորավարներից մեկը, որն առանց բացառությունների հաղթանակել է մասնակցած բոլոր ճակատամարտերում՝ չնայած այն հանգամանքին, որ, որպես կանոն, գրեթե միշտ առճակատվել է քանակապես գերազանցող թշնամիների հետ։ Մ․թ․ա․ 334 թվականին Ալեքսանդրն սկսում է իր նշանավոր արևելյան արշավանքը և յոթ տարում նվաճում ամբողջ Աքեմենյան Պարսկաստանը։ Գավգամելայի ճակատամարտի հաղթական ավարտից հետո մակեդոնական բանակին հաջողվում է գրավել պարսից թագավորանիստ Պերսեպոլիսը և գահընկեց անել «արքայից արքա» տիտղոսով հռչակված Դարեհ Կոդոմանոսին։ Արյաց երկրի բռնազավթումից հետո Ալեքսանդրն իրեն հռչակում է «Ասիայի տիրակալ»։ Եգիպտոսի նվաճումից հետո տեղի քրմերի կողմից վերջինս մկրտվում է փարավոն և Նեղոսի դելտայում հիմնում իր անունը կրող առաջին քաղաքը՝ Ալեքսանդրիան։ Համակվելով ամբողջ աշխարհին և «Համաշխարհային օվկիանոսին»  տիրելու ձգտումով՝ Ալեքսանդրը մ.թ.ա. 326 թվականին արշավում է դեպի Հնդկաստան և գրավում Փանջաբն ու Ռաջաստանը։ Սակայն իր հյուծված ու դժգոհ զորքի պահանջով արքան ստիպված է լինում դադարեցնել հետագա առաջխաղացումն ու վերադառնալ Միջագետք։

Ներկայացրու Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահից հետո նրա ստեղծած աշխարհակալ տերության տրոհման պատճառները:

Ալեքսանդրն իր մահկանացուն կնքում է  մ․թ․ա․ 323 թվականին Բաբելոնում՝ անավարտ թողնելով ծրագրված արևմտյան ու հարավային ռազմարշավները։ Ալեքսանդրի մահվանը հետևում են պատերազմներ նրա զորավարների, զինակիցների ու ընտանիքի անդամների միջև, որի արդյունքում կայսրությունը տրոհվում է երեք խոշոր հելլենիստական պետությունների։ Նորաստեղծ պետությունները գլխավորել են նրա կենդանի մնացած զորականները՝ դիադոքոսները՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացու մահից հետո մակեդոնական ժառանգության համար պայքարող զորավարները։

Տալ «Հելլենիստական մշակույթ» հասկացության բացատրությունը: Պատմել հելլենիստական մշակույթի կենտրոնների , նրանց նվաճումների մասին:

Հելլենիստական մշակույթ հասկացությունն օգտագործվում է երկու իմաստով. ժամանակագրական՝ հելլենիզմի ժամանակաշրջանի մշակույթը, և տիպաբանական մշակույթ, որն առաջացել է հունական (հելլենական) և տեղական տարրերի փոխազդեցության հետևանքով։ Տիպաբանական իմաստն ընդգրկում է ժամանակագրական և աշխարհագրական ավելի լայն շրջանակներ՝ այդ հասկացության մեջ մտցնելով ամբողջ անտիկ աշխարհի մշակույթը՝ սկսած Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներից (մ. թ. ա.IV դար) մինչև Հռոմեական կայսրության անկումը (մ. թ. V դար)։ Հելլենիստական աշխարհում ձևավորված մշակույթը միակերպ չէր։ Յուրաքանչյուր վայրում այն ձևավորվում էր մշակույթի տեղական, առավել հաստատուն, ավանդական տարրերի և նվաճողների ու վերաբնակների (հույների և ոչ հույների) մշակույթի փոխազդեցությունից։ Այնուամենայնիվ, Հելլենիստական մշակույթի տեղական տարբերակներին հատուկ են որոշ ընդհանուր գծեր, որոնք պայմանավորված են մի կողմից՝ ամբողջ հելլենիստական աշխարհում հասարակության սոցիալ-տնտեսական, քաղաքական զարգացման միանման միտումներով և, մյուս կողմից, այդ համադրության մեջ հունական մշակույթի տարրերի պարտադիր մասնակցությամբ։ Ուժեղացել է կրոնական և խորհրդապաշտական մտածելակերպի ու աշխարհայացքի մասը: Այդ ամենի ազդեցության տակ զարգացել են կիրառական գիտությունները (բժշկություն, մեխանիկա, մաթեմատիկա), և  փաստորեն տեղի է ունեցել բնական գիտությունների նախնական բաժանումը փիլիսոփայությունից։

Ներկայացնել Ալ. Մակեդոնացու օրոք տեղի ունեցող կարևոր իրադարձությունների ժամանակագրությունը:

  • Գահակալության սկիզբ

Ալեքսանդրն իր գահակալության առաջին տարիներին զբաղվում է հոր դեմ դավադրության ենթադրյալ կազմակերպիչների և ըստ հնարավոր վարկածի՝ մակեդոնական գահին հավակնող իր հնարավոր մրցակիցների նկատմամբ հաշվեհարդար տեսնելով։ Կասկածյալները մեղադրվում էին դավադրությանը մասնակցելու և պարսից արքունիքի կողմից կաշառված լինելու մեջ, ապա՝ շուտափույթ կերպով ենթարկվում մահապատժի։ Փիլիպոսի մահվանից հետո Մակեդոնիայի շատ թշնամիներ փորձում են օգտվել երկրում ստեղծված քաոսային իրավիճակից։ Հակամակեդոնական ալիքը տարածվում է հունական քաղաք-պետություններում և պոլիսների առաջնորդները որոշում են իրենց հողից վտարել մակեդոնական կայազորներն ու թուլացնել մակեդոնական ազդեցությունը։ Սակայն Ալեքսանդրը նախաձեռնությունը վերցնում է իր ձեռքը․ որպես Փիլիպոսի օրինական իրավահաջորդ՝ նա Կորինթոսում կազմակերպում է համագումար, ինչի ընթացքում վերահաստատվում են Մակեդոնիայի և հունական մյուս պոլիսների միջև ավելի վաղ կնքված պայմանագրերը, որոնք լիակատար իշխանություն էին տալիս հունական քաղաք-պետություններին, իսկ որևէ այլ անձի կողմից վերջիններիս ներքին գործերի միջամտությունը՝ համարում անընդունելի։ Չնայած այս ամենին, Պելոպոնեսի պոլիսների հետ ժողովում Ալեքսանդրը ներկաներից խնդրում է Աքեմենյան Պարսկաստանի դեմ արշավանքը գլխավորելու իրավունքը։ Հունական պոլիսների բոլոր ներկայացուցիչներն ընդառաջում են Ալեքսանդրի խնդրանքին, բացառությամբ Սպարտայի։

  • Հյուսիսային արշավանք և Թեբեի հպատակեցում

Մ․թ․ա․ 335 թվականի գարնանն Ալեքսանդր Մակեդոնացին ձեռնամուխ է լինում նոր արշավանքի կազմակերպման։ Այն ուղղված էր Մակեդոնիայի թագավորությունից հյուսիս ընկած խռովարար ցեղերի՝ իլիրիացիների և թրակիացիների դեմ։ Մակեդոնացիները հրի ու սրի են մատնում թրակիացիների ճամբարները, մի մասին սպանում, իսկ մյուսներին՝ գերեվարում: Շատերն էլ խուճապահար փախչում են դեպի լեռնալանջերը։ Ըստ Արիանոսի՝ այս ճակատամարտում թրակիացիները տալիս են 500 զոհ։

  • Արևելյան Միջերկրականի նվաճում և Իսոսի ճակատամարտ

Գրանիկոս գետի ճակատամարտը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 334 թ. մայիսին, Փոքր Ասիայի Գրանիկոս գետի ափին, (այժմ՝ ք. Բիգա, Թուրքիա), ոչ հեռու առասպելական Տրոյայի փլատակներից։ Այն ճանաչված է որպես Ալեքսանդր Մակեդոնացու Արևելյան արշավում տարած առաջին հաղթանակը։ Պատմական աղբյուրները հաղորդում են մակեդոնացիների անհավատալի փոքր կորուստների (ընդամենը մոտ 100 զինվորի) մասին, իսկ պարսիկներինը՝ հազարների։ Այդ ճակատամարտում վախճանվեցին Դարեհ III-ի ավագ որդին, մի շարք անվանի զորավարներ ու կուսակալներ, ինչպես նաև հեծելազորի հիմնական կորիզը։ Բոլոր զոհերը, և՛ մակեդոնացիք, և՛ պարսիկները Ալեքսանդրի կողմից արժանացան պատվավոր հուղարկավորությանը։ Ալեքսանդրը այցելեց վիրավորներին և քաջալերեց նրանց։ Գերի ընկած հույն վարձկաններին Ալեքսանդրը շղթաներով տաժանավայր ուղարկեց, այդպիսով պատժելով նրանց «բարբարոսների» կողմից կռվելու համար։ Գրանիկոսի հաղթական ճակատամարտից հետո Ալեքսանդրը, պաշարելով Փոքր Ասիայի մերձափնյա քաղաքները, շարժվում է դեպի հյուսիս-արևելք և կտրելով Կիլիկիայի դարպասները համարվող Տավրոսի ու Կապադովկիայի լեռնաշղթաների միջև անցնող գլխավոր ճանապարհը` մուտք է գործում Կիլիկիա։ Հակառակորդներն իրար ընդառաջ են շարժվում Իսոս ծովածոցի ափին Իսոսի ճակատամարտը կողմերի համար չի դառնում բեկումնային, սակայն ուղղակիորեն ազդարարում է Աքեմենյան Պարսկաստանի կոլապսի սկիզբը։ Մ.թ.ա. 332-ին Ալեքսանդրը Դամասկոսում ստանում է առաջին նամակը Դարեհից, որում «արքայից արքան» Ալեքսանդրին խնդրում էր վերադարձնել գերված կանանոցը և սկսել բարեկամության դաշինքի կնքման վերաբերյալ բանակցություններ։ Սակայն Ալեքսանդրը մերժում է նրա բոլոր առաջարկությունները՝ Դամասկոսում տիրանալով վերջինիս տոհմական գանձարանին ևս։ Այդ քաղաքում Ալեքսանդրին են ներկայացնում հափշտակված Բարսինային, որը պարտված Մեմնոնի այրին էր։ Վերջինս էլ դառնում է Ալեքսանդրի կյանքի միակ ուղեկիցը՝ մինչ Ռոքսանայի հետ նրա պսակադրությունը։ Ալեքսանդրի հաջորդ թիրախը Փյունիկիան էր (ներկայումս՝ Լիբանան) և նրա հիմնական քաղաք Տյուրոս նավահանգիստը։

  • Ալեքսանդրի հաղթարշավը Եգիպտոսում

Իսոսի ճակատամարտը կարևոր նշանակություն ունեցավ տարածաշրջանում ուժերի հետագա դասավորության համար։ Անուղղակիորեն այն կարելի է համարել Ալեքսանդր Մակեդոնացու արևելյան արշավանքի հաջող սկիզբը, որի հետևանքներն են դառնում պարսից ռոյալիզմի բարոյալքումը, ինչպես նաև տարիների ընթացքում իրանական առաջնորդների կողմից նվաճված արևմտյան տիրույթների կորուստը։ Այսպիսով, հայտնվելով Միջագետքում, մակեդոնական բանակը ճանապարհ է բռնում դեպի հարավ՝ Արադի, Բիբլոսի և Սիդենի Աքեմենյան ռազմածովային հենակետերը վերացնելու նպատակով։ Առանց մեծ ջանքեր գործադրելու Արևելյան Միջերկրականի այս նշանավոր կենտրոններն անձնատուր են լինում, իսկ Տյուրոսը, մինչև վերջ չեզոքություն պահելով, յոթամսյա պաշարումից հետո շրջափակվում և նվաճվում է։ Տեսնելով ռազմավարական նման կարևորության օբյեկտների նվաճումը՝ Դարեհը ստիպված է լինում բանագնացների խումբ ուղարկել Ալեքսանդրի մոտ՝ խաղաղության պայմանագրի կնքման ակնկալիքով։ Եգիպտոսում գտնվելու տարիներին մ․թ․ա․ 332 թվականին Միջերկրական ծովի ափին նա հիմնադրում է Ալեքսանդրիա քաղաքը և դրա կառավարումը հանձնում Պտղոմեոս Լագոսին։ Ալեքսանդր Մակեդոնացին առանձնահատուկ հարգանք էր վայելում Եգիպտոսում և առհասարակ՝ արևելյան հասարակայնության շրջանում։ Դա պայմանավորված էր նրանով, որ տարիներ շարունակ Եգիպտոսը թալանվում էր պարսից նվաճողների կողմից, իսկ Մակեդոնացին այս երկրում ընկալվեց որպես «ազատարար»։ Ալեքսանդրը հեշտությամբ կարողանում է նվաճել Եգիպտոսը՝ ունենալով տեղացիների անմիջական օժանդակությունը։ Եգիպտոսում նա իրեն հռչակում է «աստծո որդի» և եգիպտական փարավոնների իրավահաջորդ։ Այսպիսով՝ մ․թ․ա․ 290-ականներին Եգիպտոսում տարածվում է Ալեքսանդրի պաշտամունքը։ 

  • Արևելյան արշավանք և Աքեմենյան տերության ջախջախում

Մ․թ․ա․ 331 թվականի ամռանը Ալեքսանդրի բանակն անցնում է Եփրատ և Տիգրիս գետերը և ճանապարհ բռնում դեպի Մարաստան։ Պարսկական բանակը Դարեհ III Աքեմենյան արքայի գլխավորությամբ, արյաց երկրի մեծ հարթավայրում (այժմյան Իրաքյան Քուրդիստանի տարածքում) սպասում էր մակեդոնական բանակի հարձակմանը։ Մ․թ․ա․ 331 թվականի հոկտեմբերի 1-ին Գավգամելա բնակավայրի շրջակայքում տեղի է ունենում Ալեքսանդրի և Դարեհի բանակների վճռական ճակատամարտը։ Գավգամելայի ընդարձակ հարթավայրը (ի տարբերություն Իսոսի) հարմար էր պարսկական զորքի ծավալման համար։ Կուրցիուս Ռուֆուսը հաղորդում է, որ Ալեքսանդրը ուներ 40 հազար հետևակ և 7 հազար հեծյալ։ Դարեհի բանակում ընդգրկված էին իր հսկայական տերության հպատակ ժողովուրդները՝ հայերը, եգիպտացիները, բաբելոնացիները, մարերը, պարթևները, ասորիները, բակտրիացիները, սկյութները, հնդիկները, հույն վարձկանները, կապադովկիացիները և այլն։ Պարսկական աջ թևում էին նաև Մեծ ու Փոքր Հայքի զորաջոկատները՝ կուսակալներ Երվանդի ու Միհրվահիշտի գլխավորությամբ։ Ճակատամարտի սկզբնահատվածում աքեմենյան բանակը փորձում է հելլեններին գցել շրջափակման մեջ, սակայն Ալեքսանդրը փչացնում է պարսիկների գծած ծրագիրը։ Շատ չանցած նախաձեռնությունն անցնում է մակեդոնացիների ձեռքը, որի պատճառով էլ Դարեհը փախուստի է դիմում մարտի դաշտից: Գավգամելան այն վճռորոշ հարվածն էր, որից հետո աքեմենյանների տիրապետությունը այլևս երբեք ոտքի չկարողացավ կանգնել։ Հակառակորդի հետապնդումից փախչելու ժամանակ Դարեհը դառնում է իր մերձավորների դավադրության զոհ՝ սպանվելով Բակտրիայի սատրապ Բեսոսի հրամանով։ Շուտով Բեսոսն Արտաքսերքսես անվան տակ իրեն հռչակում է Աքեմենյանների թագավոր, սակայն կարճ ժամանակ անց սպանվում է Մակեդոնացու կողմից։ Ալեքսանդր Մակեդոնացին Դարեհի դին պատվով և արքայավայել թաղում է Պերսեպոլիսի գերեզմանատանը՝ իրեն հռչակելով Աքեմենյանների ժառանգորդ ու Ասիայի տիրակալ։ Ասիայի տիրակալ հռչակվելուց հետո Ալեքսանդրը դադարում է պարսիկներին վերաբերվել որպես հպատակի, պարտված ժողովրդի և փորձում է հավասարեցնել հաղթողների ու պարտվողների իրավունքները՝ մերձեցնելով վերջիններիս սովորույթները։

  • Հնդկական արշավանք (մ․թ․ա․ 326-325 թվականներ)

Մ․թ․ա․ 326 թվականի գարնանը Ալեքսանդրը ներխուժում է Ամուդարյա գետի միջին և վերին հոսանքներում գտնվող Բակտրիայից մինչև Խայբերի լեռնանցքն ընկած հնդկական հողեր։ Հուլիս ամսվա կեսերին Մակեդոնացու բանակն անցնում է Ինդոսը և Հյուդասպի դաշտում մարտի բռնվում արդեն իսկ կազմ ու պատրաստ հնդկական ուժերի դեմ։ Այս ճակատամարտում ջախջախվում է հնդկական բանակի մեծ մասը, Պորոսի բոլոր զորավարները զոհվում են, իսկ ինքը՝ վիրավոր վիճակում գերի է ընկնում։ Ամռան վերջերին Ալեքսանդրը ներթափանցում է արևելք, սակայն մակեդոնական բանակը հրաժարվում է շրջանցել Բիաս գետն ու շարունակել հետևել թագավորին, քանզի վերջիններս հոգնել էին շարունակական, հյուծիչ մարտերից, ինչպես նաև տեղի արևադարձային անձրևներից, թունավոր սողունների խայթոցներից և անսովոր սննդից։ Բացի այդ, մակեդոնացիների մոտ շրջանառվում էին մարտական փղերով զինված տեղաբնիկների հսկայական բանակների մասին խոսակցությունները։ Այլընտրանք չունենալով՝ Ալեքսանդրը ստիպված է լինում վերադարձի ուղի բռնել և շարժվել դեպի հարավ: Այնուամենայնիվ, նա դեռ նոր տարածքներ նվաճելու և իր կայսրությանը միացնելու բազում ծրագրեր ուներ։ Տուն վերադարձի ճանապարհին՝ մ․թ․ա․ 326 թվականի նոյեմբերին, մակեդոնական բանակը շրջափակվում է տեղի հնդկական ցեղերի կողմից։ Մալլերի դեմ կռիվներից մեկի ժամանակ Ալեքսանդրը կրծքավանդակի շրջանում լուրջ վնասվածք է ստանում, իսկ նրա ձին՝ Բուկեփալոսը, մարտի դաշտում զոհվում է։ Վնասվածքի պատճառով Մակեդոնացին ստիպված է լինում իր զորքի մի մասի հետ միասին վերադառնալ Պարսկաստան։ Գեդրոսիայի կիզիչ անապատի միջով անցնելիս մակեդոնական զորքի մի մասը զոհվում է՝ չդիմանալով անապատի աննախադեպ տապին ու ծարավին։ Այդ անապատն անցնելիս Մակեդոնացու զինվորները տալիս են քանակապես ավելի շատ կորուստ, քան մարտի դաշտում:

  • Ալեքսանդրի վերջին տարիներ

Մ․թ․ա․ 324 թվականի մարտին Ալեքսանդրը հանգրվանում է Պարսից երկրի հնագույն թագավորանիստ Շոշում (հայկական աղբյուրներում նաև Շուշան), որտեղ Ալեքսանդրն ու իր բանակը վերջապես հանգստանում են տասնամյա շարունակական և հյուծիչ պատերազմներից։ Մերձավոր Արևելքի անապատային շրջաններում բնակվող արաբների դեմ նախատեսվող արշավանքի սկսվելուց հինգ օր առաջ Ալեքսանդր Մակեդոնացին ծանր հիվանդանում է։ Հիվանդությունն արագորեն տարածվում է և արդեն հունիսի 7-ին աշխարհակալ արքան չէր կարողանում ոչ մի բառ արտաբերել: Տասն օրվա ընթացքում համաճարակը Մակեդոնիայի արքային զրկում է կյանքից։ Անժառանգ Ալեքսանդրը մահանում է մ․թ․ա․ 323 թվականի հունիսի 10-ին կամ 11-ին իր ընդարձակ երկրի նոր քաղաքամայր Բաբելոնում՝ ընդամենը 32 տարեկան հասակում: Հայտնի է, որ իր մահվանից մեկ ամիս հետո Ալեքսանդրը կդառնար 33 տարեկան։ Ժամանակակից պատմագիտության մեջ առավել տարածված է արքայի բնական մահվան տարբերակը: Այնուամենայնիվ, մինչ օրս նրա մահվան իրական պատճառը հայտնի չէ:

Տիգրան Երկրորդի գահակալումը: Մեծ Հայքի ամբողջականության վերականգնումը:

Փետրվար 12-18

Առաջադրանք 1

  • Պատմել Արտաշես Առաջինից հետո մինչ Տիգրան Երկրորդ արքայի գահ բարձրանալու ընկած ժամանակահատվածը(Ք. ա. մոտ 160-115 թթ.):

Արտաշես I-ից հետո Մեծ Հայքում իշխեց նրա ավագ որդին Արտավազդ-I- ը, որի գահակալության վերջին շրջանում պատերազմ է տեղի ունենում Պարթևսանի և Մեծ Հայքի միջև, որում պարտվում են հայերը: Պարթևները , վախենալով վրեժից՝ պատանդ են վերցնում Արտավազդ I- ի եղբոր որդուն՝ Տիգրանին: Արտավազդ I-ից հետո՝ մոտ Ք. ա. 115 թ., գահ է բարձրանում նրա եղբայր Տիգրան I-ը, որը իշխում է մինչև Ք. ա. 95 թվականը: Նրա մահից հետո գահ է բարձրանում Տիգրան II-ը կամ Մեծը:Տիգրան II-ը կամ Մեծը գահակալել է մ․թ․ա․ 95 թվականից մինչև մ․թ․ա․ 55 թվականը՝ 40 տարի։Նա նախնիններից ժառանգում է կայացած պետություն և մարտունակ բանակ, որի միջոցով էլ կարողանում է իրականացնել հայրենիքի հզորացման և աշխարհակալ տիրակալության ստեղծման իր սկզբունքային ծրագրերը։ Տիգրան Մեծի օրոք Մեծ Հայքի թագավորությունը հասնում է իր հզորության գագաթնակետին։ Տիգրան Մեծի տերությունը տարածվում էր Կասպից ծովից մինչև Միջերկրական ծով, Կովկասյան լեռներից մինչև Միջագետքի անապատները։ Մ․թ․ա․ 80-70-ական թվականներին Արևմտյան Տիգրիսի ափին՝ Աղձնիք նահանգում, վերջինս հիմնադրում է Տիգրանակերտ քաղաքը, որը դառնում է հայոց նոր մայրաքաղաքը։ Տիգրանն իր անունով քաղաքներ է հիմնադրել նաև այլ վայրերում, այդ թվում՝ Արցախում։Տիգրան Մեծի կառավարման վերջին տարիներն անցնում են համեմատականորեն խաղաղ աշխարհաքաղաքական պայմաններում․ զարկ է տրվում տնտեսությանը, մշակույթին և քաղաքաշինությանը։ Հայոց «արքայից արքան» մահանում է մ․թ․ա 55 թվականին՝ գահը թողնելով որդուն՝ Արտավազդին։

  • Պատմիր Տիգրան Երկրորդի գահակալման սկզբնական քայլերի հաջորդականությունը:

1.Ծոփքի միացումը Մեծ Հայքին

Մ․թ․ա․ 94 թվականին հայկական զորքերը շարժվում են Ծոփք և գրեթե առանց լուրջ ռազմական գործողություններ իրականացնելու պարտության մատնում Արտանես Երվանդունի արքային․ Ծոփք աշխարհը («Չորրորդ Հայք») միացվում է Հայոց թագավորությանը:

2.Միհրդատ Եվպատորի հետ դաշինքի կնքում:

Մ․թ․ա․ 93 թվականին կնքվում է հայ-պոնտական դաշինքը, որն էլ ավելի է ամրապնդվում խնամիական հարաբերությունների հաստատմամբ։ Այսպիսով, հաջորդիվ տեղի է ունենում Տիգրան Արտաշեսյանի ամուսնությունը Միհրդատի տասնվեցամյա դստեր՝ Կլեոպատրայի հետ։ Տիգրան արքան և հայոց թագուհի Կլեոպատրա Պոնտացին իրենց համատեղ կյանքի ընթացքում ունենում են երկու դուստր և երեք որդի՝ Զարեհը, Արտավազդը, Տիգրան Կրտսերը։

            3.Կապադովկիական արշավանքներ

Մ․թ․ա․ 93 թվականին հայ-պոնտական զորքերը իրագործում են դաշնակցային պայմանագրի առաջին գործնական քայլը՝ համատեղ կերպով ներխուժելով Կապադովկիայի թագավորություն։ Կապադովկիական պաշտպանական ամրություններն ու զորախմբերը չկարողանալով դիմակայել՝ անձնատուր են լինում: Սա հայ-պոնտական դաշինքի առաջին ռազմական հաջողությունն էր։ Հայկական կողմը Կապադովկիական արշավանքից վերադառնում է մեծ ավարով։ Կապադովկիայի դեմ հայ-պոնտական հաջորդ արշավանքը տեղի է ունենում մ.թ.ա. 91 թվականին։ Տիգրանը Կապադովկիայից Մեծ Հայք է տեղափոխում հսկայական մարդկային և նյութական ռեսուրսներ, որի միջոցով էլ հետագայում կարողանում է շենացնել Աղձնիքում կառուցվելիք Տիգրանակերտ քաղաքը։

4.Վիրքի և Աղվանից թագավորության հպատակեցում

Մ.թ.ա. 92 թվականին Տիգրանը պատանդներ է վերցնում վրաց իշխաններից և զորք նախապատրաստում՝ Քարթլի ներխուժելու համար։ Վրաստանի գործող թագավորին զինակցում էին պարթևները, որոնք սակայն չեն կարողանում դիմագրավել Մեծ Հայքի բանակի ռազմական ներուժին։ Վճռական ճակատամարտը տեղի է ունենում Գուրգարք նահանգում՝ Տաշիր բնակավայրի շրջակայքում։ Այսպիսով, Մեծ Հայքի թագավորությունը իր տիրապետությանն է ենթարկում Վիրքի թագավորությունը՝ տեղի իշխանների խնդրանքով։ Արդյունքում՝ հարևան երկիրը հայտնվում է հայոց ազդեցության ոլորտում՝ վասալական Վիրքում հաստատվում է հայ Արտաշեսյանների ժառանգական իշխանությունը:

Տիգրան Երկրորդ Մեծի տերության ստեղծումը:

  • Ներկայացնել Տիգրան Մեծի ռազմաքաղաքական  քայլերը:

Հայոց արքան դեռևս իրագործելու բազմաթիվ ծրագրեր ուներ՝ «ծովից ծով Հայաստանի» ստեղծման մտապատկերով։ Տիգրան Մեծի օրոք ստեղծվել է Հայոց աշխարհակալությունը․ ենթակա երկրներով հանդերձ այն զբաղեցնում էր շուրջ 3 միլիոն քառակուսի կմ տարածք և 10 անգամ գերազանցում էր Մեծ Հայքի տարածքը։ Պարտության մատնելով Պարթևական թագավորությանը և ստանալով Սելևկյան գահը՝ Հայքը կարճ ժամանակով դառնում է Առաջավոր Ասիայի հզորագույն պետությունը: Տիգրան Մեծի օրոք Հայաստանը մարտադաշտ կարող էր դուրս բերել 300 հազար զինվոր, որից 120 հազարը կազմում էին բուն հայկական ուժերը։ Տիգրանը, սակայն, կորցնում է իր նվաճումների մեծագույն մասը Պարթևական թագավորության և ազդեցիկ Հռոմեական հանրապետության դեմ պայքարում։ Օրեցօր բարգավաճող Հայոց թագավորության զարթոնքն արգելակելու նպատակով երբեմնի հակառակորդները դաշինք են կնքում և մ․թ․ա․ 66 թվականին պաշարում հայոց թագավորանիստ քաղաք Արտաշատը։ Այնուամենայնիվ, բանակցությունների արդյունքում կնքված Արտաշատի պայմանագրով Հայաստանը շարունակում էր պահպանել իր տարածքային ամբողջականությունը (15 նահանգները) և նույնիսկ որոշ նվաճյալ հողեր։

Պարթևական մեծ արշավանք՝ մ․թ․ա․ 87 թվականին, Մեծ Հայքի թագավորության զորախմբերը սկսում են ասպատակել Պարթևստանի սահմանները։

Սելևկյան թագի նվաճում՝ հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։ Ասորիքից բացի, Տիգրանին է անցնում նաև առևտրային կարևորագույն նշանակություն ունեցող Փյունիկիան։ Այն Չինաստանն ու Հնդկաստանը կապում էր Միջերկրական ծովի ավազանի երկրների հետ և հայտնի էր «Մետաքսի մեծ ճանապարհ» անվանումով:

Կիլիկիայի միացում և դաշնակցություն ծովահենների հետ՝ Սելևկյան գահին տիրելուց հետո, Տիգրան Մեծն իր ազդեցությունն է հաստատում նաև Կիլիկիայում՝ Միջերկրական ծովի հարավարևելյան ափին։ Քանի որ ծովից Կիլիկիան խոցելի էր, Տիգրան Մեծը մ․թ․ա 83 թվականին դաշինք է կնքում Կիլիկիայի ափամերձ շրջանների ծովահենների հետ, որով վերջիններս անցնում էին հայկական աշխարհակալության ազդեցության շրջանակներ, իսկ հայոց արքան գործողությունների ազատություն էր շնորհում վերջիններիս։

Աջակցություն Պտղոմեոսյան Եգիպտոսին՝ Տիգրանի կառավարման տարիներին Պտղոմեոսյան Եգիպտոսը դառնում է հայամետ պետություն։

Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում՝ Մ․թ․ա․ 72 թվականին նաբաթեացիների և հայկական զորքերի միջև Դամասկոս քաղաքի շրջակայքում տեղի է ունենում արյունարբու ճակատամարտ, որտեղ Տիգրան Մեծի բանակը տանում է փայլուն հաղթանակ:

  • Գրավոր ներկայացնել նվաճված տարածքների ժամանակագրություն

Պարթևական մեծ արշավանք՝ մ.թ.ա. 87 թվականին, Մեծ Հայքի թագավորության զորախմբերը սկսում են ասպատակել Պարթևստանի սահմանները։

Սելևկյան թագի նվաճում՝ հայոց արքան մ․թ․ա․ 84 թվականին հրավիրվում է Ասորիք՝ իշխելու։ Արքայից արքային սելևկյան ավագանին ընդունում է մեծ ցնծությամբ և քաղաքի դարպասները բացում նրա զորքի առջև։ Ասորիքից բացի, Տիգրանին է անցնում նաև առևտրային կարևորագույն նշանակություն ունեցող Փյունիկիան։ Այն Չինաստանն ու Հնդկաստանը կապում էր Միջերկրական ծովի ավազանի երկրների հետ և հայտնի էր «Մետաքսի մեծ ճանապարհ» անվանումով:

Կիլիկիայի միացում և դաշնակցություն ծովահենների հետ՝ Սելևկյան գահին տիրելուց հետո, Տիգրան Մեծն իր ազդեցությունն է հաստատում նաև Կիլիկիայում՝ Միջերկրական ծովի հարավարևելյան ափին։ Քանի որ ծովից Կիլիկիան խոցելի էր, Տիգրան Մեծը մ․թ․ա 83 թվականին դաշինք է կնքում Կիլիկիայի ափամերձ շրջանների ծովահենների հետ, որով վերջիններս անցնում էին հայկական աշխարհակալության ազդեցության շրջանակներ, իսկ հայոց արքան գործողությունների ազատություն էր շնորհում վերջիններիս։

Աջակցություն Պտղոմեոսյան Եգիպտոսին՝ Տիգրանի կառավարման տարիներին Պտղոմեոսյան Եգիպտոսը դառնում է հայամետ պետություն։

Նաբաթեայի և Հրեաստանի նվաճում՝ Մ․թ․ա․ 72 թվականին նաբաթեացիների և հայկական զորքերի միջև Դամասկոս քաղաքի շրջակայքում տեղի է ունենում արյունարբու ճակատամարտ, որտեղ Տիգրան Մեծի բանակը տանում է փայլուն հաղթանակ: